What I’ve been up to…. Η μετάφραση είναι διαθέσιμη
«Γιατί τώρα πια ήξερε καλά ότι όλα ανθίζουν με την αγάπη. Και ότι με την αγάπη ακόμα και τα μισά γίνονται ολόκληρα». Τασούλα Επτακοίλη, Η Τσαγιέρα που Ανθίζει
«Όπως το carousel (καρουσέλ) επαναλαμβάνει, έρχονται πράγματα από εκείνο τον καιρό, μόνο που κάθε φορά καλούμαστε να τα επεξεργαστούμε, να τα βάλουμε σε μια διαφορετική θέση, αυτά που ήταν παλιά, και να μην αναπαράγουμε τα ίδια ακριβώς, όπως το άλογο που γυρίζει ατέρμονα και κάνει ακριβώς το ίδιο πράγμα…» Σάββας Σαββόπουλος, ψυχίατρος, ψυχαναλυτής [έχει εργαστεί με καρκινοπαθείς ως ψυχαναλυτής-ψυχοθεραπευτής για τριάντα χρόνια / https://app.ertflix.gr/vod/vod.170213-to-magiko-ton-anthropon-7]
Πέρασα ένα κρυολόγημα και έναν ήπιο πυρετό, οπότε ήμουν λίγο νωθρή την πρόσφατη εβδομάδα. Κάποια πράγματα που συλλογίστηκα και ασχολήθηκα και που ίσως αξίζει να μοιραστώ σήμερα είναι:
1. Μερικά νέα σχέδια, ένα από τα οποία είναι εμπνευσμένο από το έργο της Βούλας Παπαϊωάννου. Υπήρξε σημαντική προσωπικότητα της ελληνικής φωτογραφίας και θεωρήθηκε μέρος της «ανθρωπιστικής φωτογραφίας» που αναπτύχθηκε ως αντίδοτο στη διάλυση των ανθρώπινων αξιών κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Καθώς επισκέφτηκα ξανά τις φωτογραφίες της που απαθανατίζουν όσα έζησε ο λαός της Ελλάδας κατά την περίοδο μεταξύ 1940 και 1960 συγκινήθηκα και συνειδητοποίησα γενικά πώς δεν είναι μόνο τα δικά μας ιστορικά πλαίσια, αλλά και αυτά των προγόνων μας, που καθορίζουν την τρέχουσα κοινωνική μας πραγματικότητα, παρόλο που συχνά μπορεί να το αγνοούμε. Ο εμφύλιος πόλεμος – αυτή η τεράστια απώλεια, πληγή και διάσπαση στην ελληνική ψυχή – ζει και παρόλο που ζει κυρίως υπόγεια, αντανακλάται στην πολιτική μας και στην αντίληψή μας του ενός για τον άλλον. Η πληγή σε κάποιο βαθμό μεταβιβάζεται / κληροδοτείται από τη μια γενιά στην άλλη έως ότου να βιωθεί και να επεξεργσστεί.
2. Ένα είδος άσκησης αναστοχασμού της «μεγαλύτερης εικόνας».
Μια άσκηση tapping από την Jessica Ortner που άκουσα αυτόν τον μήνα μου θύμισε ένα είδος άσκησης αναστοχασμού «όλων των βασικών τομέων της ζωής» την οποία έχω δοκιμάσει κατά καιρούς. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας μπορούμε να στοχαζόμαστε ή να διαλογιζόμαστε ενώ εξετάζουμε βασικούς τομείς της ζωής μας, για παράδειγμα, όπως της υγείας, των χρημάτων, της εργασίας, της πρωταρχικής σχέσης μας, άλλων σχέσεων, κ.λ.π. Μπορούμε επίσης να προσθέσουμε tapping ενώ κάνουμε ερωτήσεις και επεξεργαζόμαστε σχετικά γεγονότα, συναισθήματα και πεποιθήσεις. Στην άσκηση της Ortner που αναφέρθηκε παραπάνω, καλούμαστε επίσης να εξερευνήσουμε διάφορες περιοχές του σώματός μας για να δούμε πού υπάρχει συστολή ή ένταση.
Θα μπορούσαμε, για παράδειγμα, να ξεκινήσουμε προσπαθώντας να θυμηθούμε την πρώτη μας εμπειρία με χρήματα, σχετικά περιστατικά και συναισθήματα. Μετά μπορούμε να προχωρήσουμε σε μεταγενέστερες εμπειρίες μέχρι το παρόν και το μέλλον. Σε όποια περιοχή και αν εστιάσουμε, πιθανότατα να διακρίνουμε ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο όσον αφορά τις συμπεριφορές, τα συναισθήματα, τις πεποιθήσεις, τις σκέψεις και τις σωματικές αντιδράσεις, που συχνά προκύπτουν αυτόματα, ή μια χρονική στιγμή που αυτές διαταράχθηκαν, ελπίζουμε προς το καλύτερο. Με τον ίδιο τρόπο μπορούμε να εξερευνήσουμε την πρώτη μας ρομαντική σχέση και την τωρινή, αν είμαστε σε μία, και να δούμε μοτίβα, ομοιότητες και δυναμικές διαχρονικά. Ομοίως, μπορούμε να εξερευνήσουμε τις οικογενειακές σχέσεις, τα εκπαιδευτικά και εργασιακά πλαίσια, τα θέματα υγείας ή την υγειονομική περίθαλψη που έχουμε λάβει, τις επικρατούσες στρατηγικές μας αντιμετώπισης έντασης, κούρασης, λύπης, άγχους, αβεβαιότητας ή θυμού. Καθώς το κάνουμε αυτό, αποκτούμε κάποια εικόνα γύρω από παράγοντες και πλαίσια, αλλά και τους τρόπους απόκρισης ή αντίδρασης μας.
Η διαδικασία είναι αρκετά χρονοβόρα, όχι απαραίτητα εύκολη και αντικατοπτρίζει μια πιο ολιστική εικόνα της εμπειρίας μας. Για να χρησιμοποιήσουμε μια μεταφορά είναι σαν να κοιτάμε από το μπαλκόνι του θεάτρου, όπου δεν βλέπουμε μόνο τι συμβαίνει στη σκηνή. Η ικανότητα παρατήρησης από το μπαλκόνι είναι μεγαλύτερη από ότι από τα καθίσματα της ορχήστρας. Σε κάποιο βαθμό υπάρχει κάποια δύναμη σε αυτή την «υψηλότερη» προοπτική από ένα υπερυψωμένο σημείο παρατήρησης. Η δυναμική, τα γεγονότα, οι σχέσεις, οι αποφάσεις, οι επιλογές μπαίνουν στο προσκήνιο, η κατανόησή μας αλλάζει, βαθαίνει, επίσης ανασύρονται τα συναισθήματα και προοπτικές μπορεί να εμφανιστούν ή και να εξαφανιστούν. Μπορεί να προκύψουν νέα δεδομένα και αντιλήψεις, δεδομένα και μονοπάτια. Καταλαβαίνουμε τι αγνοούσαμε ή από τι έχουμε αποστρέψει το βλέμμα μας. Κάπου διάβασα ότι η αλλαγή της οπτικής γωνίας και η διεύρυνση του φακού μας είναι μεταξύ των γνωστικών ικανοτήτων που πρέπει να αναπτύξουμε ώστε να μπορούμε να περιηγηθούμε με μεγαλύτερη επιτυχία και ασφάλεια στον περίπλοκο κόσμο μας, και ότι στην πραγματικότητα αυτές είναι δεξιότητες που μπορούμε να μάθουμε και να εξασκήσουμε από την παιδική μας ηλικία.
Η αντίληψη της ευρύτερης εικόνας της ζωής και του πλαισίου μας δεν είναι κάτι που γίνεται μία φορά, είναι μια διαδικασία στην οποία ίσως χρειαστεί να επιστρέψουμε καθώς η κατανόησή μας αλλάζει και καθώς αντιμετωπίζουμε περισσότερα κομμάτια της εμπειρίας μας. Η παραπάνω άσκηση απαιτεί ενσυναίσθηση και (αυτό)συμπόνια, καθώς και αποδοχή. Απαιτεί μια ορισμένη ικανότητα να παραμείνουμε με τα συναισθήματα που προκύπτουν, να ρεγουλάρουμε τη διαδικασία και να φροντίσουμε τον εαυτό μας, να τοποθετήσουμε τις εμπειρίες σε πλαίσια και να εξετάσουμε τους μυριάδες παράγοντες που επηρέασαν τα γεγονότα, συμπεριλαμβανομένων των ιστορικών πληγών που ζουν μέσα μας, ακόμα κι αν συχνά τις αγνοούμε. Απαιτεί να αγκαλιάσουμε τυχόν δύσκολα συναισθήματα και τις άμυνες μας εκτιμώντας την συνεισφορά τους στην επιβίωσή μας. Καθώς εμβαθύνουμε τη διαδικασία, μας ζητείται να επανασυνδεθούμε με και να αγκαλιάσουμε αυτό που ορισμένοι ψυχολόγοι αποκαλούν «τα εξόριστα μέρη του εαυτού».
3. Ένας διαλογισμός που απόλαυσα πρόσφατα από τον Henry Shukman, συγγραφέα και δάσκαλο διαλογισμού, ενθαρρύνει και μας βοηθά να κάνουμε ένα διάλειμμα από όλα τα συστήματα πεποιθήσεων μας, τις ταυτότητες και ρόλους μας, ακόμη και τα ονόματα μας, αποβάλλοντας τα στη φαντασία μας σαν παλιά πουκάμισα – για λίγο μόνο – για να αναπαυτούμε με μια λιγότερο επιβαρυμένη αίσθηση ύπαρξης, ένα είδος ασημίας, ανωνυμίας, όπως το θέτει, βιώνουμε πως είναι απλά να είσαι ζωντανός / ή, ανεμπόδιστος / η από όλα [https://www.rickhanson.net/meditation-talk -finding-a-greater-wholeness/].
4. Τα τελευταία χρόνια διαβάζω περισσότερα ηλεκτρονικά βιβλία στα αγγλικά, για πρακτικούς κυρίως λόγους, και δεν είχα χρόνο να διαβάσω πολλά ελληνικά βιβλία, αλλά καθώς έμεινα λίγο χρόνο στο κρεβάτι με το πρόσφατο κρυολόγημα διάβασα το Κέρμα στον Αέρα της Τασούλας Επτακοίλη, ένας συνδυασμός μυθιστορήματος και αυτοβιογραφίας. Κάθε κεφάλαιο είναι μια μέρα ενός μέλους της οικογένειας μέσα στον ιστορικό χρόνο – ο πόλεμος στα αλβανικά βουνά το 1940, ο εμφύλιος, το λιμάνι του Πειραιά, όπου συγγενείς ξεκίνησαν για την Αυστραλία στα χρόνια της μαζικής μετανάστευσης, την τελευταία δικτατορία, τα χρόνια που ακολούθησαν, η ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον και η απογοήτευση που ήρθε μετά, η οικονομική κρίση. Το κεφάλαιο της μετανάστευσης, Τρίτη Θέση, το ένιωσα οικείο, οι γονείς μου (και άλλοι συγγενείς) ταξίδεψαν από τον Πειραιά στην Αυστραλία, κάποιοι πιθανώς με το ίδιο πλοίο που αναφέρεται στο βιβλίο. Ο πρώτος που έφυγε ήταν ο πατέρας μου το 1956. Κάλεσε τη μητέρα μου, τον αδερφό της και άλλους. Θυμάμαι επίσης τους μικρούς 45 δίσκους τους, την ίδια μουσική, από τις ίδιες δισκογραφικές εταιρείες που αναφέρονται εδώ. Οκτώ δεκαετίες. Δέκα άτομα. Η Επτακοίλη γράφει: “Στιγμές από την ιστορία μιας οικογένειας. Θα μπορούσε να είναι η δική μου. Θα μπορούσε να είναι η δική σου.”
Ένα σύντομο απόσπασμα από το τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο: Τριαντάφυλλο ή μολόχα;
«Πόσα από όσα αφηγήθηκα είναι αληθινές ψηφίδες του δικού μου παζλ του παρελθόντος και πόσα επινοημένα;… Αυτά που θυμόμαστε είναι ακριβώς όπως τα ζήσαμε… Είναι όπως ακούσαμε να να μας τα περιγράφουν ή όπως τα πλάσαμε με την φαντασία μας;… Όταν στεκόμαστε μπροστά σ’ ένα καθρέφτη και κοιτάμε το είδωλο μας, ο χώρος πίσω μας φαίνεται εντελώς, παράταιρος και ανοίκειος: αλλού βρίσκονται τα παράθυρα και οι πόρτες, από αλλού μπαίνει το φως, τα έπιπλα είναι σε διαφορετική θέση, όχι εκεί που τα έχουμε συνηθίσει. Χάνουμε τον προσανατολισμό μας. Είναι κάτι σαν vertigo. Το ίδιο συμβαίνει συχνά όταν κοιτάμε πίσω στο χρόνο».
Τέλος, ένα βιβλίο για παιδιά επίσης από την Τασούλα Επτακοίλη. Στην ιστορία της Η Τσαγιέρα που Ανθίζει μας αφηγείται την ιστορία μιας κυρίας που συλλέγει τσαγιέρες και της αρέσει πολύ το τσάι από γιασεμί, κι ενός κοριτσιού που βρήκε πεταμένη μια από τις τσαγιέρες χωρίς το καπάκι της. Το βιβλίο τελειώνει με αυτές τις προτάσεις: «Για τώρα ήξερε καλά ότι όλα ανθίζουν από αγάπη. Και ότι με αγάπη ακόμη και τα μισά γίνονται ολόκληρα».