Ορισμοί των Βασανιστηρίων

 ‘Ο όρος βασανιστήρια σημαίνει κάθε πράξη με την οποία, σωματικός ή ψυχικός πόνος ή έντονη οδύνη επιβάλλονται με πρόθεση σε ένα πρόσωπο, με σκοπό ιδίως να αποκτηθούν απ’ αυτό ή από τρίτο πρόσωπο πληροφορίες ή ομολογίες, να τιμωρηθεί για μια πράξη που αυτό ή τρίτο πρόσωπο έχει διαπράξει ή είναι ύποπτο ότι την έχει διαπράξει, να εκφοβηθεί ή εξαναγκασθεί αυτός ή τρίτο πρόσωπο, ή για κάθε άλλο λόγο που βασίζεται σε διάκριση οποιασδήποτε μορφής, εφ’ όσον ένας τέτοιας πόνος ή οδύνη επιβάλλονται από δημόσιο λειτουργό ή κάθε πρόσωπο που ενεργεί με επίσημη ιδιότητα ή με την υποκίνηση ή τη συναίνεση ή την ανοχή του. Δεν περιλαμβάνονται ο πόνος ή η οδύνη που προέρχονται μόνον από πράξεις συμφυείς ή παρεμπίπτουσες προς νόμιμες κυρώσεις’ από το άρθρο 1 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών κατά των βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας, που είναι ο διεθνώς συμφωνημένος νομικός ορισμός των βασανιστηρίων και έχει γίνει αποδεκτός από 146 χώρες που έχουν προς το παρόν επικυρώσει τη σύμβαση http://www.apt.ch/en/what-is-torture/.

Υποθέτω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τα βασανιστήρια ως μια εσκεμμένη πρόκληση σοβαρού σωματικού ή / και ψυχικού πόνου και ως μια εμπειρία που σαν αποτέλεσμα έχει τα θύματα να υποφέρουν από πόνο, τρόμο και φόβο στο μέλλον. Τα θύματα μπορεί να είναι μεμονωμένοι πολίτες ή μια μεγάλη ομάδα του πληθυσμού ή οποιαδήποτε άλλη ομάδα ή μειονότητα. Οι εθνικές νομοθεσίες και οι διεθνείς συμβάσεις μπορεί να περιέχουν ευρύτερους ορισμούς των βασανιστηρίων και να καλύπτουν ένα ευρύτερο φάσμα καταστάσεων, από τον παραπάνω ορισμό της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών. Το λεξικό της Οξφόρδης ορίζει τα βασανιστήρια ως την «ενέργεια ή πρακτική που σκοπό έχει να προκαλέσει έντονο πόνο σε κάποιον ως τιμωρία ή να τον εξαναγκάσει να κάνει ή να πει κάτι». Ένας άλλος ορισμός των βασανιστηρίων είναι «η πρόκληση έντονου πόνου (από κάψιμο, σύνθλιψη, ή τραυματισμό) με σκοπό να τιμωρήσει, να εξαναγκάσει, ή να προσφέρει σαδιστική ευχαρίστηση» http://www.merriam-webster.com/dictionary/torture. http://www. Αλλού, τα βασανιστήρια ορίζονται ως «πρόκληση έντονου πόνου ή ταλαιπωρίας, σωματικής ή ψυχικής, για σκοπούς όπως η λήψη πληροφοριών ή ομολογίας, η άσκηση πίεσης, ο εκφοβισμός ή η ταπείνωση» και γίνεται διάκριση από α) την σκληρή ή απάνθρωπη μεταχείριση, η οποία αποτελείται από πράξεις που προκαλούν έντονο πόνο ή ταλαιπωρία, είτε σωματική είτε ψυχική, ή αποτελεί μια σοβαρή παραβίαση της αξιοπρέπειας του ατόμου. Σε αντίθεση με τα βασανιστήρια, οι πράξεις αυτές δεν είναι απαραίτητο να έχουν διαπραχτεί για ένα συγκεκριμένο σκοπό, ή β) τον εξευτελισμό και την ταπεινωτική μεταχείριση, η οποία αποτελείται από πράξεις που συνεπάγονται πραγματική και σοβαρή ταπείνωση ή εξοργιστική παραβίαση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, και της οποίας η ένταση είναι τέτοιου βαθμού που θα εξόργιζε οποιοδήποτε λογικό άτομο» http://www.icrc.org/eng/resources/documents/faq/torture-icrc-definition-faq-2011-06-24.htm.  Όμως όπως και να ορίσουμε τα βασανιστήρια, ένα πράγμα είναι βέβαιο ότι αποτελούν επίθεση κατά του εαυτού και της αξιοπρέπειας του ατόμου, και επίσης, ότι ανεξάρτητα από το αν αφήσουν φυσικά σημάδια ή όχι, οι ψυχολογικές ουλές είναι βαθιές και μακράς διαρκείας. Οι Quiroga & Jaranson (2005) γράφουν ότι «η πιο σημαντική φυσική συνέπεια των βασανιστηρίων είναι ο χρόνιος, μακράς διαρκείας πόνος σε πολλαπλά σημεία» και ισχυρίζονται ότι μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι «μετά από δέκα χρόνια ο πόνος εξακολουθεί να είναι πολύ διαδεδομένος μεταξύ των επιζώντων, οι οποίοι βιώνουν διάφορα ψυχοφυσιολογικά συμπτώματα».

Δυστυχώς υπάρχουν πολλοί μέθοδοι βασανισμού, αλλά μερικές από τις πιο κοινές μεθόδους των φυσικών βασανιστήρια περιλαμβάνουν το χτύπημα, τον ξυλοδαρμό, τα ηλεκτροσόκ, το τέντωμα, τα εγκαύματα, τις ‘παρ ‘ολίγον πνιγμό’ εμπειρίες, όπως είναι η πρόκληση ασφυξίας, η βύθιση, και ο εικονικός πνιγμός, ο οποίος προκαλεί πανικό και οδύνη και όπου ένα άτομο εξαναγκάζεται να εισπνεύσει νερό μέσα από τα ιγμόρεια, το φάρυγγα, το λάρυγγα και την τραχεία, τον βιασμό και την σεξουαλική επίθεση. Ωστόσο, «οι ψυχολογικές μορφές βασανιστηρίων και κακομεταχείρισης συχνά έχουν τις πιο μακροχρόνιες συνέπειες για τα θύματα, και συνήθως περιλαμβάνουν: απομόνωση, απειλές, ταπείνωση, εικονικές εκτελέσεις, εικονικούς ακρωτηριασμούς, και παρακολούθηση βασανισμού των άλλων» http://www.apt.ch/en/what-is-torture/. Ο James Jaranson (Ανεξάρτητος Εμπειρογνώμονας του Διεθνούς Συμβουλίου Αποκατάστασης Θυμάτων Βασανιστηρίων, από τη Δανία) και ο Jose Quiroga (Ιατρικός Διευθυντής του Προγράμματος Θυμάτων Βασανιστηρίων, από την Καλιφόρνια) υποστηρίζουν ότι «οι συνέπειες των βασανιστηρίων για την ψυχική υγεία είναι συνήθως πιο επίμονες και παρατεταμένες από ό, τι για την φυσική. Τα ψυχολογικά προβλήματα που συχνότερα αναφέρονται είναι ψυχολογικά συμπτώματα (άγχος, κατάθλιψη, ευερεθιστότητα / επιθετικότητα, συναισθηματική παραίτηση και απομόνωση), γνωστικά συμπτώματα (σύγχυση, αποπροσανατολισμός,  διαταραχές μνήμης και συγκέντρωσης) και νευροφυτικά συμπτώματα (έλλειψη ενέργειας, αϋπνία, εφιάλτες, σεξουαλική δυσλειτουργία). Οι πιο συχνές ψυχιατρικές διαγνώσεις είναι η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και η σοβαρή κατάθλιψη, οι οποίες έχουν ένα υψηλό επίπεδο συν-νοσηρότητας. Άλλες συχνές διαγνώσεις διαταραχών άγχους εκτός από το PTSD, είναι η διαταραχή πανικού και η διαταραχή γενικευμένου άγχους. Σε μερικά δείγματα ερευνών, η κατάχρηση ουσιών επίσης είναι ένα πρόβλημα. Οι πιο μακροπρόθεσμες επιπτώσεις περιλαμβάνουν αλλαγές στην προσωπικότητα και την κοσμοθεωρία του επιζώντα, που δεν περιγράφονται επαρκώς στη διαγνωστική ονοματολογία. Ακόμη το κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο των βασανιστηρίων και η κουλτούρα των βασανισμένων επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι επιζώντες αντιδρούν στην εμπειρία. Έχουν προταθεί ο όρος Complex PTSD (σοβαρή μορφή μετατραυματικού στρες) και άλλες σχετικές έννοιες προκειμένου να προσδιορισθούν ορισμένες από αυτές τις αντιδράσεις» (Quiroga & Jaranson, 2005). Μια πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη από τον Basoglu και τους συνεργάτες του (2007, cited in Quiroga & Jaranson, 2005) δείχνει ότι η διαίρεση των μεθόδων βασανιστηρίων σε φυσικές και ψυχολογικές μεθόδους είναι τεχνητή, διότι όσον αφορά στην ψυχολογική επίδραση, και οι δύο προκαλούν παρόμοια επίπεδα συμπτωμάτων. Επιπλέον, οι επιζώντες που έχουν βιώσει σοβαρή κακοποίηση ή βασανιστήρια δεν υποφέρουν μόνοι και συνήθως επηρεάζονται οι οικογένειές τους, οι σχέσεις τους και το ευρύτερο κοινωνικό τους πλαίσιο. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, «η τοπική κοινωνία ζημιώνεται, τόσο μέσα από το τραύμα που έχουν υποστεί τα μέλη της, όσο και μέσω μιας ενσταλαγμένης συνειδητοποίησης ότι τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι εγγυημένα ούτε σεβαστά. Η ελευθερία δεν είναι σεβαστή. Οι άνθρωποι δεν είναι σεβαστοί. Η χρήση βασανιστηρίων στέλνει μια ισχυρή προειδοποίηση προς εκείνους που κινούνται μέσα σε ένα πολιτικό, κοινωνικό, θρησκευτικό πλαίσιο αντιπολίτευσης, αλλά και σε απλούς πολίτες που δεν μπορούν δικαίως να ισχυριστούν ότι ζουν σε μια ελεύθερη και ασφαλή κοινωνία» http://www.irct.org/what-is-torture/defining-torture.aspx.

Επίσης, ο καθένας μας μπορεί ενδεχομένως να υπάρξει θύμα βασανιστηρίων – «τα παιδιά καθώς και οι ενήλικες, οι νέοι, καθώς και οι ηλικιωμένοι, οι θρησκευόμενοι, καθώς και οι άθεοι, οι διανοούμενοι και οι αγράμματοι. Κανείς δεν θα πρέπει να θεωρείται ότι έχει ανοσία, αν και το να ανήκει κάποιος σε μια συγκεκριμένη πολιτική, θρησκευτική, εθνική ομάδα ή μειονότητα μπορεί πολύ συχνά να τον κάνει στόχο κυβερνητικής βίας» http://www.irct.org/what-is-torture/defining-torture.aspx.  Η Διεθνής Αμνηστία σε μια παγκόσμια έρευνα που διεξήγαγε, το 2000, διαπίστωσε ότι το 75% των χωρών ασκούν συστηματικά βασανιστήρια, παρά την απόλυτη απαγόρευση των βασανιστηρίων και της σκληρής και απάνθρωπης μεταχείρισης  σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, έστω και αν αυτές οι χώρες έχουν υπογράψει την CAT (Διεθνής Αμνηστία, 2000 ). Τέλος, μπορεί εύκολα να γίνει κατανοητό ότι για τα θύματα βασανιστηρίων ιδανικά απαιτείται μια μακροπρόθεσμη, διεπιστημονική και ολιστική θεραπευτική προσέγγιση, δεδομένου ότι μετά από σοβαρή κακοποίηση ή / και βασανιστήρια οι συνέπειες είναι οξείες και χρόνιες, και μπορεί να «περιλαμβάνουν σωματικά, ψυχολογικά, γνωστικά και κοινωνικό-πολιτικά προβλήματα» (Quiroga & Jaranson, 2005).

Αναφορές

Quiroga J, Jaranson J. Torture in Reyes G, Elhai JD, Ford JD, The Encyclopaedia of Psychological Trauma, John Wiley & Son, Inc., 2008, pp 654-657

Τόνια Κυριαζή-Αλεξανδρή, Αύγουστος 2014

‘Power is in tearing human minds to pieces and putting them together again in new shapes of your own choosing’ (1984, George Orwell)