Μετάφραση και διορθώσεις έχουν ολοκληρωθεί

Ηome and homecoming

Σπίτι και κατοικία / οικία, πατρίδα, τόπος καταγωγής, μεταναστεύσεις και επιστροφές, επιστροφή και το αίσθημα του ανήκειν

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας, η κατοικία μας, το σπίτι μας, η πατρίδα, οι μεταναστεύσεις μας, οι πολλές επιστροφές μας, η επιστροφή και το αίσθημα του ανήκειν, αποτελούν αντικείμενα διαπραγμάτευσης μέσα στον εαυτό μας, στις σχέσεις και στα ευρύτερα πολιτιστικά και γεωγραφικά πλαίσια στα οποία βρισκόμαστε. Έχω ζήσει σε δύο χώρες, σε πολλά σπίτια, σε αρκετά μέρη, και έχω ταξιδέψει στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Τώρα ζω σε ένα μικρό γραφικό μέρος, μια μικροσκοπική κηλίδα στον χάρτη, που δεν φαίνεται καν στη λάμπα της υδρογείου που έχω στο σπίτι μου. Ζω σ’ ένα μικρό νησί που ενώ σχεδίαζα να μείνω για ένα ή δύο χρόνια, έχτισα ένα σπίτι κι έριξα άγκυρα.

Ανάλογα με το αν έχουμε ζήσει σε ένα μέρος όλη μας τη ζωή ή όχι, η αίσθηση του σπιτιού, της πατρίδας ή της επιστροφής στο σπίτι μπορεί να περιλαμβάνει την αίσθηση της ύφανσης ενός δικτύου ανάμεσα σε όλα τα μέρη που βρεθήκαμε ή που φτιάξαμε ένα σπίτι. Όπου κι αν βρεθούμε, οι αναμνήσεις μας είναι μαζί μας. Το σπίτι θα μπορούσε να βιωθεί κι ως το άθροισμα των εμπειριών μας που κατά κάποιο τρόπο σμιλεύουν την ανάμνησή όλων των σπιτιών που έχουμε δημιουργήσει και των χώρων όπου έχουμε ζήσει.

Το σπίτι δεν είναι μόνο μια αρχιτεκτονική κατασκευή, αλλά και μια ψυχολογική. Ο Juhani Pallasmaa [Φινλανδός αρχιτέκτονας και συγγραφέας] ισχυρίζεται ότι «το σπίτι είναι μια εξατομικευμένη κατοικία και τα μέσα αυτής της λεπτής εξατομίκευσης φαίνεται να είναι έξω από την αντίληψή μας για την αρχιτεκτονική….. Το σπίτι είναι μια έκφραση της προσωπικότητας και της οικογένειας και των πολύ μοναδικών προτύπων / μοτίβων της ζωής τους . Κατά συνέπεια, η ουσία του σπιτιού είναι πιο κοντά στην ίδια τη ζωή παρά στα τεχνουργήματα». Ο Pallasmaa περιγράφει επίσης πώς το σώμα μας δεν είναι ξεχωριστό από την κατοικία του και πώς τα στοιχεία της αρχιτεκτονικής είναι συναντήσεις που αλληλεπιδρούν με τη μνήμη. Τα σώματα και οι κινήσεις μας βρίσκονται σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον μας και ο κόσμος και ο εαυτός μας αλληλοενημερώνονται και επαναπροσδιορίζονται συνεχώς. Γράφει: «Η απανθρωπιά της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και των πόλεων μπορεί να γίνει κατανοητή ως η συνέπεια της παραμέλησης του σώματος και των αισθήσεων, και μια ανισορροπία στο αισθητηριακό μας σύστημα».

Έχουν γραφτεί πολλά βιβλία, δοκίμια και άρθρα και έχει διεξαχθεί αρκετή έρευνα σχετικά με τις έννοιες στον τίτλο της σημερινή; ανάρτησης. Οι έννοιες μπορούν να ειδωθούν μέσα από διαφορετικούς φακούς και κάθε έννοια μπορεί να σημαίνει τόσα πολλά. Η παρούσα ανάρτηση περιλαμβάνει μόνο ένα χαλαρό νήμα ιδεών και βιωμένης εμπειρίας άλλων και δικής μου. 

Η Μάγια Αγγέλου [Maya Angelou] είχε πει ότι «Είσαι ελεύθερος μόνο όταν συνειδητοποιήσεις ότι δεν ανήκεις σε κανένα μέρος – ότι ανήκεις σε κάθε μέρος – σε κανένα μέρος». Τόσο το να ανήκουμε στον εαυτό μας όσο και το να είμαστε γειωμένοι στην αλήθεια ότι ανήκουμε επίσης εδώ, ζώντας με την προεξέχουσα επίγνωση ότι ο πλανήτης είναι το σπίτι μας μας επιτρέπει να διαπραγματευόμαστε καλύτερα τόσο το ανήκειν όσο και την έννοια του σπιτιού / της πατρίδας. Το απόφθεγμα της Angelou η Brene Brown το ερμήνευσε ως εξής: «Μπερδεύουμε το άισθημα του να ανήκεις κάπου με το να ταιριάζεις [fit in], αλλά η αλήθεια είναι ότι το να ανήκουμε πηγάζει από την καρδιά μας, και όταν ανήκουμε στον εαυτό μας και πιστεύουμε στον εαυτό μας πάνω απ’ όλα ανήκουμε παντού και πουθενά». Στο βιβλίο της, Braving the Wilderness, η Brown γράφει: «Το να ανήκεις σημαίνει να γίνεσαι αποδεκτός / ή για σένα τον ίδιο / την ίδια. Το να ταιριάζεις σημαίνει ότι γίνεσαι αποδεκτός / η επειδή είσαι σαν όλους τους άλλους.

Η επιστροφή στο σπίτι [homecoming] μπορεί επίσης να θεωρηθεί ότι αγγίζει κάτι που δεν συνδέεται απαραιτήτως με την καταγωγή μας ή με τα σπίτια και τους τόπους όπου ζούμε, αλλά απλώς την ανθρώπινη ουσία μας. Καθώς συνεχίζουμε να διαπραγματευόμαστε και να εξερευνούμε την έννοια του σπιτιού / πατρίδας μας, τις επιστροφές μας και το αίσθημα του ανήκειν, νομίζω ότι είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι είμαστε όλοι ένα εγγενές μέρος αυτού του πλανήτη, του κόσμου, του Σύμπαντος, αλλά και ότι το Σύμπαν και ο πλανήτης δεν μας ανήκουν.

1973

Γεννήθηκα στην Αυστραλία από Έλληνες μετανάστες γονείς.  Εκεί πέρασα τα παιδικά μου χρόνια και το 1973 μετακομίσαμε στην Ελλάδα.

2004

Νομίζω ότι ήταν το 2004 που επισκέφτηκα μια γκαλερί τέχνης στην Αθήνα. Δεν μπορώ να πω ότι θυμάμαι λεπτομέρειες, αλλά αγόρασα ένα βιβλιαράκι με τον τίτλο Home Coming της Hilde Aagaard. Είναι μια συλλογή από διαφορετικά πράγματα που σχετίζονται με τις έννοιες του σπιτιού – εστίας και της επιστροφής από καλλιτέχνες, συγγραφείς και άλλους ανθρώπους. Το ξαναδιάβασα πρόσφατα. Παρακάτω υπάρχουν μερικές ιδέες και σκέψεις για αυτές της έννοιες μέσα από το βιβλίο. Δεν παραθέτω, αλλά μάλλον παρέχω εν συντομία την ουσία διαφόρων κομματιών:

Στο βιβλίο περιλαμβάνεται μια άσκηση που έχω κάνει και η ίδια, και αν θυμάμαι καλά, την έχω χρησιμοποιήσει στο παρελθόν ως γραπτή προτροπή για τους μαθητές μου.

Η κάπως προσαρμοσμένη δική μου εκδοχή:

Γράψτε για την πρώτη ανάμνηση ενός τόπου, του πρώτου σπιτιού που ζήσατε και που θυμόσαστε… επικεντρωθείτε στην πρόσοψη, το εσωτερικό, την ατμόσφαιρα, μια αγαπημένη γωνιά ή δωμάτιο, τον κήπο ή το μπαλκόνι, καλωσορίστε τυχόν περιστατικά, αναμνήσεις [ή συναισθήματα ] που μπορεί να προκύψουν

Κάποιος επικεντρώθηκε στην εμπειρία του να βρίσκεσαι ανάμεσα σε  δύο γλώσσες. Αυτό είναι κάτι το οποίο μπορώ να νιώσω. Το να είμαι δίγλωσση έφερε πολλή χαρά και ευκολία,  και για πολλά χρόνια εισοδήματα. ΄Εφερε όμως και πόνο

Όπως ο Χάνσελ και η Γκρέτελ και άλλοι χαρακτήρες παραμυθιών, προσπαθούμε συχνά να βρούμε το δρόμο της επιστροφής ακολουθώντας ψίχουλα

Αναμνήσεις σπιτιών και όνειρα σπιτιών… Κι εγώ συχνά αναρωτιέμαι τι μπορούν να μας πουν τα αληθινά σπίτια ή τα σπίτια μας για τα όνειρά μας και τι μας λένε τα σπίτια στα όνειρά μας για την πραγματική μας ζωή, την ψυχική μας δομή

Το θέμα της φυγής και της δημιουργίας σπιτιών / νέων πατρίδων κάπου ή οπουδήποτε

Ένα απόσπασμα από το βιβλίο που αναφέρεται στην ταινία του Christian Jacque, La Loi c’est la Loi / Ο Νόμος Είναι Νόμος: «Δεν μπορεί να κάνει ένα βήμα προς τη μια ή την άλλη χώρα χωρίς τον κίνδυνο να τον ξυλοκοπήσουν ως ξένο. δεν μπορεί να κινηθεί προς καμία κατεύθυνση»

Ένας  που συμμετέχει στο βιβλίο εκφράζει το συναίσθημα ότι είναι / νιώθει ριζωμένος κάπου παρά τις πολλές μετατοπίσεις του

Κάποια άλλη έγραψε: «Όταν ήμουν μικρή αγκάλιαζα το σπίτι όταν επέστρεφα από τις διακοπές… άπλωνα τα χέρια / μπράτσα μου και άγγιζα τους τοίχους…»  Όταν ο πατέρας μου αποφάσισε ότι ήταν ώρα να πουλήσουμε το σπίτι μας και να μετακομίσουμε στην Ελλάδα, υπήρχαν πολλά δάκρυα. Ήθελα να πάρω μαζί μου λίγο χώμα από τον αυστραλιανό μας κήπο.

Ένα άλλο άτομο περιγράφει πώς, παρόλο που έζησε σε πολλά διαφορετικά σπίτια  στην παιδική του ηλικία, υπάρχει ένα βιωματικό σπίτι της παιδικής ηλικίας που μετακινείται μαζί του καθώς μετακομίζει και ταξιδεύει. Μεταμορφώνεται στην πορεία

Σε ένα ποίημα για την επιστροφή, ο ποιητής κάνει αναφορά στα θέματα της μητρικής γλώσσας, των οικείων ουρανών και τόπων, των αγαπημένων προσώπων και στο πώς όταν επιστρέφουμε στο σπίτι μας τα μέρη που έχουμε επισκεφτεί γίνονται εξωπραγματικά, τα νιώθουμε μονοδιάστατα και πρέπει να ταιριάξουμε ξανά στο παλιό μας δέρμα.

Κάποιος περιγράφει το πώς όταν επιστρέφουμε κάπου έχουμε αλλάξει και συνάμα έχουμε παραμείνει ίδιοι και το μέρος στο οποίο έχουμε επιστρέψει έχει και αυτό με τη σειρά του αλλάξει και είναι επίσης το ίδιο…. Αμφιταλαντευόμαστε μεταξύ εξοικείωσης και μη εξοικείωσης.

Ένας έγραψε για το πώς η επιστροφή σε ένα παιδικό σπίτι μπορεί να είναι δυσβάσταχτη. Γράφει: «το σπίτι έγινε ένα κινούμενο κουτί τρόμου…».

Για μερικούς ανθρώπους το σπίτι ήταν πολλά μέρη

Και κάποιος ισχυρίστηκε ότι το σπίτι είναι αγάπη, αλλά απαιτείται επίσης ένα μέρος και χρόνο για να ξεδιπλωθεί η αγάπη

2006

Το 2006 διάβασα το δημοφιλές εκείνη την εποχή βιβλίο του John Bradshaw, Homecoming: Reclaiming and Championing Your Inner Child, σχετικά με την διαδικασία επιστροφής στον εαυτό μας μέσα από την επανεξέταση της παιδικής μας ηλικίας, του δεύτερου μεγαλώματος του εαυτού μας και την αποκατάσταση της αλήθειας».

Ένα απόσπασμα από το βιβλίο:

«Στη φαντασία και τον μύθο η επιστροφή στο σπίτι είναι ένα δραματικό γεγονός… Στην πραγματικότητα όμως η εξορία συχνά τελειώνει σταδιακά, χωρίς δραματικά εξωτερικά γεγονότα που να σηματοδοτούν το πέρασμά της. Η ομίχλη στον αέρα εξατμίζεται και ο κόσμος έρχεται στο επίκεντρο…» Sam Keen

Πρόσφατη δεκαετία

Στο βιβλίο της, Γράμμα στην κόρη μου / Letter to My Daughter, η Maya Angelou γράφει: «Ο Τόμας Γουλφ προειδοποίησε στον τίτλο του σπουδαίου Αμερικάνικου μυθιστορήματος ότι «Δεν μπορείς να ξαναπάς σπίτι». Μου άρεσε το βιβλίο αλλά ποτέ δεν συμφώνησα με τον τίτλο. Πιστεύω ότι ποτέ δεν μπορεί κανείς να φύγει από το σπίτι του. Πιστεύω ότι κάποιος κουβαλά τις σκιές, τα όνειρα, τους φόβους και τους δράκους του σπιτιού κάτω από το δέρμα του, στις ακραίες γωνίες των ματιών και πιθανώς στο τρίχωμα του λοβού του αυτιού. Το σπίτι είναι εκείνη η νεανική περιοχή όπου ένα παιδί είναι ο μόνος πραγματικός ζωντανός κάτοικος. Οι γονείς, τα αδέρφια και οι γείτονες, είναι μυστηριώδεις οπτασίες, που έρχονται, φεύγουν και κάνουν περίεργα ανεξιχνίαστα πράγματα μέσα και γύρω από το παιδί, τον μόνο δικαιούχο πολίτη της περιοχής. Μπορεί να συμπεριφερόμαστε κόσμια και με τρόπους σοφιστικέ, αλλά πιστεύω ότι νιώθουμε πιο ασφαλείς όταν μπαίνουμε μέσα στον εαυτό μας και βρίσκουμε το σπίτι μας εκεί, ένα μέρος όπου ανήκουμε και ίσως το μόνο μέρος που πραγματικά ανήκουμε…»

Σε τουλάχιστον τρία από τα βιβλία του, Hardwiring Happiness, Resilient and Neurodharma, ο Rick Hanson γράφει για τις δυο φυσιολογικές λειτουργίες μας, την αντίδραση και την ανταπόκριση, την οποία αποκαλεί πράσινη ζώνη, όπου αισθανόμαστε ασφαλείς, ικανοποιημένοι και συνδεδεμένοι με τους άλλους. Πιστεύει ότι αυτή είναι η βάση μας ή το βασικό μας σπίτι / home base και μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε αυτήν την κατάσταση καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.

«Ο συντονισμός με τον εσωτερικό κόσμο μας ήταν σαν μια γιορτή καλωσορίσματος». Daniel J. Siegel

Η επιστροφή στο σπίτι είναι επίσης μια επιστροφή στις αισθήσεις και τα συναισθήματα του σώματός μας, και στο σημείο που βρισκόμαστε αυτή ακριβώς τη στιγμή. Μερικές φορές το πετυχαίνουμε αυτό μέσω διαλογισμού ή άλλων πρακτικών ενσυνειδητότητας.

Διαλογισμός της Tara Brach

Βιώνοντας την επιστροφή στο σπίτι του εαυτό μας μέσω ή κατά τη διάρκεια του διαλογισμού.

Αυτός ο διαλογισμός εστιάζει στην αναπνοή ως άγκυρα για την επιστροφή στο σπίτι μας / στο εαυτό μας. Ξεκινάμε με μια σκόπιμη αναπνοή και στη συνέχεια καθιερώνουμε τη φυσική αναπνοή ως βάση. Οι οδηγίες προτείνουν συγκέντρωση στην αναπνοή. Άλλα κύματα αισθήσεων ή συναισθημάτων μπορούν να συμπεριλαμβάνονται όταν ζητούν την προσοχή μας καθώς καλλιεργούμε μια ανοιχτή και πλήρη συνειδητή παρουσία. Η ελευθερία μας προκύπτει καθώς αναγνωρίζουμε την άμορφη επίγνωση που είναι το σπίτι μας και τα φυσικά και συνεχώς μεταβαλλόμενα κύματα εμπειρίας που ζουν μέσα μας.

Ιούνιος 2023

Καθώς αναλογιζόμουν το σημερινό θέμα, αγόρασα το βιβλίο The Half Known Life: In Search of Paradise / Η Μισή Γνωστή Ζωή:Αναζητώντας τον Παράδεισο του συγγραφέα μη μυθοπλασίας Pico Iyer, ο οποίος έχει ταξιδέψει εκτενώς και έχει γράψει για τα ταξίδια του. Δεν το έχω διαβάσει ακόμα, αλλά έχω εξερευνήσει λίγο τη δουλειά του ακούγοντας ομιλίες του.

Σε μια ομιλία για την ταυτότητα μίλησε για το πώς μερικοί άνθρωποι είναι ενσωματωμένοι σε έναν πολιτισμό και κάποιοι ζουν στη διασταύρωση πολλών πολιτισμών είτε μέσω ταξιδιών και μετανάστευσης, είτε λόγω προσφυγιάς, είτε μέσω διαφορετικών εθνοτικών καταβολών και διαφυλετικών σχέσεων και οικογενειών. Το να βρισκόμαστε στη διασταύρωση πολλών πολιτισμών μπορεί να μας παρέχει περισσότερους φακούς για να δούμε τον κόσμο. Ταξιδεύοντας και βιώνοντας άλλους πολιτισμούς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τον κόσμο, την κοινή μας ανθρωπιά και τις διαφορές μας από ένα μέρος μεγαλύτερης κατανόησης και αποδοχής. Ο Iyer σημειώνει ότι ο κόσμος είναι πλουσιότερος από τις πεποιθήσεις μας και από όσα γνωρίζουμε, και ότι οι ιδέες ξενοφοβίας και τοξικού λαϊκισμού μπορούν σε κάποιο βαθμό να ξεπεραστούν όταν ταξιδεύουμε ή όταν ερχόμαστε σε επαφή με άλλους πολιτισμούς.