Επικοινωνία που αλλοτριώνει και παιδικά βιβλία

«Η επικοινωνία που αλλοτριώνει τη ζωή προέρχεται και υποστηρίζει ιεραρχικές ή κυριαρχικές κοινωνίες, όπου μεγάλοι πληθυσμοί ελέγχονται από ένα μικρό αριθμό ατόμων,  προς όφελος τους. Θα ήταν προς το συμφέρον των βασιλιάδων, των τσάρων, των ευγενών και ούτω καθεξής, οι μάζες να εκπαιδεύονται με τρόπο που να τους κάνει σκλαβωμένους στη νοοτροπία …… Όταν είμαστε σε επαφή με τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας, εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε πια καλοί σκλάβοι και υποτελείς». Marshall B. Rosenberg

«Κάνε ό, τι μπορείς με ό, τι έχεις, στο χρόνο που έχεις, στον τόπο που βρίσκεσαι» Nkosi Johnson (ένα αγόρι από τη Νότια Αφρική που γεννήθηκε με HIV και έγινε υπέρμαχος των παιδιών με AIDS πριν πεθάνει σε ηλικία περίπου 12 ετών)

Διαστροφική επικοινωνία – βασικά χαρακτηριστικά (red flags)

A. Στην σημερινή ανάρτηση θα κάνω μια σύντομη αναφορά στο βιβλίο της Dr Marie-France Hirigoyen, Η Ηθική Παρενόχληση: Η Διαστροφική Βία στην Καθημερινή Ζωή (Εκδόσεις Πατάκη), στο οποίο αναφέρθηκα και στην προηγούμενη ανάρτηση. Το βιβλίο μέσα σε σχετικά λίγες σελίδες καλύπτει ένα φάσμα θεμάτων σχετικά με την ψυχολογική βία και την χειραγώγηση και επισημαίνει όλες τις κόκκινες σημαίες (red flags) που θα μπορούσαν να προειδοποιήσουν κάποιον για τις καταστροφικές δυναμικές προσωπικών, συναδελφικών ή επαγγελματικών σχέσεων. Στο χώρο της εργασίας ή σε εκπαιδευτικά πλαίσια για παράδειγμα η επίθεση συχνά γίνεται υπόγεια στο πλαίσιο της εξωλεκτικής επικοινωνίας με αναστεναγμούς, αδιαφορία, αποσταθεροποιητικά υπονοούμενα και κακόβουλα σχόλια, συκοφαντικά ψεύδη, προκειμένου να οδηγηθεί κάποιος στην απομόνωση, σε οριακές συμπεριφορές και σε σφάλματα. Η Hirigoyen σχετικά με τον εργασιακό χώρο γράφει: «Για να εξοντωθεί ένας εργαζόμενος πρέπει να απομονωθεί – διαλύονται όλες οι συμμαχίες – για να μην μπορεί να αμυνθεί. Όταν είναι κανείς μόνος του δύσκολα επαναστατεί, κυρίως όταν πιστεύει ότι όλοι είναι εναντίον του».

Η Hirigoyen ανοίγει το βιβλίο γράφοντας ότι: «Στη ζωή υπάρχουν συναντήσεις ερεθιστικές, οι οποίες μας ωθούν να δώσουμε τον καλύτερο εαυτό μας, και άλλες οι οποίες μας φθείρουν και ενδεχομένως μας διαλύουν τελικά. Ένα άτομο μπορεί να καταστρέψει ένα άλλο με την διαδικασία της ηθικής παρενόχλησης. Κάποτε μάλιστα, η επίμονη αυτή προσπάθεια καταλήγει σε πραγματικό ψυχικό φόνο».  Συζητά την αναγκαιότητα χρήσης του όρου διαστροφικού και τι αυτό υπονοεί στο συγκεκριμένο  πλαίσιο, και επίσης, διευκρινίζει ότι η συζήτησή της θα καθορισθεί από την εμπειρία της ως θυματολόγος. Επιλέγει να ορίσει τον εαυτό της στο πλευρό του θυματοποιημένου ατόμου εξ’ αρχής. Το πρώτο μέρος του βιβλίου εστιάζει στον ιδιωτικό και επαγγελματικό βίο, στην ψυχολογική βία μέσα στην οικογένεια και στη σχέση των ζευγαριών  καθώς και στο χώρο της εργασίας. Το δεύτερο αναλύει τις διαστροφικές σχέσεις είτε στον ιδιωτικό βίο είτε στον δημόσιο χώρο, και περιγράφει το θύμα και τον επιτιθέμενο, και τα χαρακτηριστικά της διαστροφικής βίας και επικοινωνίας, Το υπόλοιπο βιβλίο αφιερώνεται στις επιπτώσεις αυτών των τακτικών στο θύμα τόσο στην φάση της επιρροής όσο και μακροπρόθεσμα καθώς και προτάσεις βοήθειας. Στο σημερινό κείμενο θα εστιάσω στην διαστροφική επικοινωνία. Η Marie-France Hirigoyen  υποστηρίζει ότι «η επιρροή χρησιμοποιεί μέσα που δίνουν την ψευδαίσθηση της επικοινωνίας – μιας ιδιόμορφης επικοινωνίας, η οποία δεν φέρνει κοντά, αλλά απομακρύνει και εμποδίζει την ανταλλαγή. Με αυτή τη διαστρέβλωση της επικοινωνίας, ο θύτης αποσκοπεί να χρησιμοποιήσει τον άλλο. Για να συντηρήσει και να εντείνει την σύγχυση, πρέπει να χειραγωγήσει λεκτικά. Η απόκρυψη των πραγματικών πληροφοριών είναι σημαντική προκειμένου το θύμα να καταστεί αδύναμο».

Πρώτον, σε αυτό το είδος επικοινωνίας υπάρχει συστηματική άρνηση άμεσης επικοινωνίας μέσω της αποφυγής άμεσων απαντήσεων και ελάχιστης λεκτικής επικοινωνίας. Η άρνηση να κατονομαστεί μια κατάσταση ή ένα πρόβλημα, η άρνηση διαλόγου και εξηγήσεων, η αποφυγή ανοιχτής σύγκρουσης και εύρεσης λύσης από κοινού χρησιμοποιούνται προκειμένου να αποτρέψει ο επιτιθέμενος το θύμα από το να σκεφτεί, να καταλάβει, να αντιδράσει και μακροπρόθεσμα οδηγεί στην αλλοτρίωση. Δεύτερο χαρακτηριστικό αυτής της επικοινωνίας είναι η συχνή διαστρέβλωση του λόγου. Ο λόγος είναι αντιφατικός, αόριστος, ψυχρός, και εκφοβιστικός. Τρίτο χαρακτηριστικό αυτής της επικοινωνίας είναι η συχνή χρησιμοποίηση του ψεύδους, ιδιαίτερα του έμμεσου ψεύδους και της προσκόλλησης στις λεπτομέρειες αποφεύγοντας την ουσία των ζητημάτων και προκειμένου να διασπάσουν την προσοχή του άλλου, των αόριστων υπαινιγμών, των υπερβολικών ιστοριών και της παραποίηση της αλήθειας. Η Hirigoyen αναφέρεται σε μια πραγματεία του 5^ου π. Χ. αιώνα με τίτλο Η Τέχνη του Πολέμου του Κινέζου Σουν Τσε ο οποίος γράφει: «Η τέχνη του πολέμου είναι η τέχνη της εξαπάτησης. Όταν μάλιστα κάποιος παρουσιάζεται διαφορετικός από αυτό που είναι, αυξάνει τις πιθανότητες να νικήσει».

Τέταρτο χαρακτηριστικό είναι η περιφρόνηση. Η Hirigoyen γράφει ότι η περιφρόνηση είναι όπλο του αδύνατου και παρέχει προσωρινή προστασία από τα ανεπιθύμητα συναισθήματα και συχνά απευθύνεται στις γυναίκες. Το άτομο που συστηματικά χρησιμοποιεί διαστροφική επικοινωνία εφαρμόζει αποσταθεροποιητικές κινήσεις δημόσια προσπαθώντας ταυτόχρονα να βρίσκει συμμάχους στην ομήγυρη. Ένα  πέμπτο χαρακτηριστικό είναι η συχνή χρήση παράδοξων μηνυμάτων. Για παράδειγμα, κάτι εκφράζεται λεκτικά ενώ κάτι άλλο υπονοείται εξωλεκτικά που έχει ως αποτέλεσμα πολλά μηνύματα να μην γίνονται αμέσως αντιληπτά ως επιθετικά ή καταστροφικά, γιατί συγχέονται με άλλα, που εκπέμπονται ταυτόχρονα.

Το έκτο χαρακτηριστικό της διαστροφικής επικοινωνίας είναι η μείωση του άλλου. Το επιτιθέμενο άτομο αφαιρεί κάθε προσόν από τον άλλον κι επειδή οι επιθέσεις είναι έμμεσες δύσκολα γίνονται αντιληπτές από το θύμα. Η Hirigoyen γράφει ότι σε γενικές γραμμές για να αποσταθεροποιήσεις τον άλλο χρειάζεται σε βάθος χρόνου να χλευάζεις τις πολιτικές του θέσεις, αξίες, ιδέες και προτιμήσεις, να μην απευθύνεις συχνά τον λόγο, να τον υπονομεύεις δημόσια, να του στερείς την δυνατότητα έκφρασης, να εκμεταλλεύεσαι τις αδυναμίες του, να υπονομεύεις τις δυνατότητες, τις προσπάθειες και την αυτοπεποίθηση του, να κάνεις το άτομο να αμφιβάλλει για τις ικανότητες του, να σπέρνεις διχόνοια στο περιβάλλον του, να δημιουργείς αμφιβολίες για τις σκέψεις και τα συναισθήματα του, ώστε σταδιακά να χάσει την αίσθηση της ταυτότητας του. Το έβδομο χαρακτηριστικό αυτής της καταστρεπτικής μορφής επικοινωνίας  είναι η τακτική του «διαίρει και βασίλευε». Το επιτιθέμενο άτομο προκαλεί αντιπαλότητες και αντιζηλίες. Στη συνέχεια παρακολουθεί με ευχαρίστηση την εξουθένωση των άλλων καθώς νιώθει νικητής και έχει πετύχει τους στόχους του. Αυτή η τακτική είναι εκ μέρους του επιτιθέμενου ένας τρόπος επιβολής εξουσίας και τιμωρίας, πρόκλησης πόνου, εξουθένωσης, απόσπασης προσοχής και αποφόρτισης του δικού του έντονου φθόνου. Επίσης το επιτιθέμενο άτομο προβάλλοντας τις προθέσεις και συμπεριφορές του στο άλλο άτομο μεταθέτει τις τυχόν ενοχές του στο θύμα (εμβολή της ενοχής στο θύμα).

Τέλος ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτής της δυσλειτουργικής και καταστροφικής μορφής επικοινωνίας είναι η επιβολή εξουσίας. Η διαδικασία είναι συστηματική προκειμένου το άλλο άτομο να υποταχτεί, να υποδουλωθεί, να γίνει υπάκουο, να σιωπήσει, να παραμορφωθεί. Η Hirigoyen διευκρινίζει ότι η διαστροφική βία διαφοροποιείται από την άμεση κατάχρηση εξουσίας από την τυραννία. Εκεί η καταπίεση είναι πρόδηλη ενώ στην προκειμένη η βία ασκείται υπόγεια. Είναι «καθαρή βία». Η Hirigoyen κάνει αναφορά στον  Reynaldo Perrone, ο οποίος την αποκαλεί «βία ποινή» γιατί είναι ασύμμετρη, κρυφή και χωρίς ανάπαυλα.

B. Δυο παιδικά βιβλία για την καθημερινή ζωή και τις χαρές των Mαύρων παιδιών

Κάπου, κάπου χαρίζω στον  εαυτό μου κάποιο παιδικό βιβλίο. Πρόσφατα απέκτησα δύο εικονογραφημένα βιβλία που γιορτάζουν την καθημερινότητα και τις χαρές των μαύρων παιδιών. Ένα κοριτσάκι και η μαμά του περπατούν μες την βροχή. Ένα μικρό αγόρι, ο παππούς του και το λαμπερό κίτρινο φεγγάρι. Ιστορίες τρυφερής ανατροφής (nurture) και φυσικού περιβάλλοντος. Δυο μικρά αποσπάσματα:

Εγώ και η μαμά Cozbi A. Cabrera

Έξω ένας δρυοκολάπτης κτυπάει με το ράμφος του.  / Το μήκος του πεζοδρομίου είναι μεγαλύτερο από το φάρδος του. / Λατρεύω το γρασίδι που φυτρώνει ενδιάμεσα στις πλάκες του πεζοδρομίου. / Είναι βρύα, λέει η μαμά. / Είναι βελούδο, λέω εγώ. / Μια τρύπα είναι εκεί που ήταν πριν ένα κλαδί. / Οι φωλιές μένουν πίσω το χειμώνα. / Κάποια πράγματα δεν απαγκιστρώνονται. Αλλά για ποιο λόγο? / Τα καταστήματα είναι κουτιά γεμάτα κόσμο.

Ο Μαξ και το φεγγάρι του Floyd Cooper

Στη συνέχεια, αργά, πολύ αργά, το υπνοδωμάτιο του Μαξ άρχισε να γεμίζει με μια απαλή κίτρινη λάμψη. Τα σύννεφα ξεθώριασαν και το φεγγάρι κρυφοκοιτάζει! Ο Μαξ κοίταξε ψηλά την μπάλα και σκέφτηκε αυτό που είπε ο παππούς. «Αυτό το φεγγάρι θα λάμπει για μένα για πάντα!»  Ο Μαξ ήξερε τότε ότι όποτε έβλεπε το φεγγάρι, θα σκεφτόταν τον παππού, για πάντα. Και κοιμήθηκε λουσμένος στο  απαλό κίτρινο φως.