Τέχνη, φαντασία, ντροπή, ηθική και εξουσία……                       Οι εικόνες έχουν αναρτηθεί

«H ενθάρρυνση της δημιουργικότητας και η καλλιέργεια της φαντασίας είναι από τις πιο παραμελημένες πλευρές των συγχρόνων εκπαιδευτικών συστημάτων….. αφήνουμε την φαντασία τους (των παιδιών) να λιμοκτονεί… Τα παιδιά εισάγονται στο σχολείο προικισμένα με πλούσια φαντασία και αποφοιτούν με φαντασίες ατροφικές και στραγγαλισμένες.» Ευγένιος Τριβιζάς

«Δεν είναι τυχαίο που οι εμπειρίες ντροπής ονομάζονται αμηχανία / ανασφάλεια. Τέτοιες εμπειρίες ντροπής είναι ιδιαίτερα επώδυνες. Συνήθως θεωρούνται ως κάτι που πρέπει να κρυφτεί, να αποφευχθεί, να καλυφθεί _ακόμα και, ή ειδικά, από τον εαυτό. Η ντροπή διακόπτει κάθε αδιαμφισβήτητη, χωρίς επίγνωση αίσθηση του εαυτού. Αλλά είναι πιθανό οι εμπειρίες ντροπής, εάν κανείς τις αντιμετωπίσει κατά πρόσωπο, να ρίξουν ένα απροσδόκητο φως στο ποιος είναι κάποιος και να δείξει το δρόμο προς το ποιος μπορεί να γίνει. Η ντροπή που αντιμετωπίζετε πλήρως μπορεί να γίνει όχι κάτι που πρέπει πρωτίστως να καλυφθεί, αλλά μια θετική εμπειρία αποκάλυψης» Helen Merrell Lynd

«Το θέμα της ντροπής ανοίγει το θέμα της έννοιας της εσωτερίκευσης, και ποιοί γινόμαστε και το αν είμαστε ενσωματωμένοι ή κατακερματισμένοι; Είστε περισσότερο σαν ένα αρχιπέλαγος ή μια ενοποιημένη ήπειρος όσον αφορά την δομή του εαυτού σας; Και τι κάνεις με αυτά τα νησιά, που μόλις απορρόφησες, τα ήπιες, τα εσωτερίκευσες με το μητρικό γάλα όταν ήσουν ενός έτους;» Rick Hanson

«Περιέργως, αν προσπαθούμε πρωτίστως να προστατευτούμε από τη δυσφορία, υποφέρουμε. Ωστόσο, όταν δεν αποκοβόμαστε και αφήνουμε την καρδιά μας να ραγίσει, ανακαλύπτουμε τη συγγένειά μας με όλα τα όντα». Janina Fisher

Η σημερινή ανάρτηση περιλαμβάνει έναν νέο πίνακα τον οποίο δουλεύω αυτό το διάστημα, μια TED ομιλία του Ευγένιου Τριβιζά, σημειώσεις σχετικά με το Being Well podcast των Rick και Forrest Hanson που εστιάζει σε μερικούς από τους πολλούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να δούμε και να κατανοήσουμε την ντροπή, ειδικά την περιττή ντροπή, κι επίσης, μερικά σύντομα βίντεο με θέματα σχετικά με τη ντροπή. Έχω γράψει για τη ντροπή στο παρελθόν, ειδικά για το τραύμα και την τοξική ντροπή, αλλά τα θέματα δεν μπορούν ποτέ να συζητηθούν εκτενώς σε μία ανάρτηση ή ένα άρθρο, και υπάρχουν πάντα τόσες πολλές πτυχές και οπτικές που μπορεί κανείς να διερευνήσει.

Η ομιλία του Ευγένιου Τριβιζά με τίτλο, Let’s Imagine / Ας Φανταστούμε, [https://www.youtube.com/watch?v=tx67UwCrqkU] επικεντρώνεται στην αξία των μύθων, των παραμυθιών και της φαντασίας και στην αναγκαιότητα καλλιέργειας και υποστήριξης της έμφυτης ικανότητας φαντασίας και δημιουργικότητας των παιδιών μας. Η φαντασία είναι αυτό που επιτρέπει στα παιδιά να είναι ο εαυτός τους, να είναι εφευρετικά, να ευδοκιμούν και επίσης, να κατανοούν πράγματα όπως η επιστήμη και τα μαθηματικά. Ένας επιστήμονας που αναφέρει ο Τριβιζάς είπε κάποτε: «Για να εφεύρεις χρειάζεται μόνο μια καλή φαντασία και ένα σωρό σκουπίδια». Ο Τριβιζάς επίσης έχει πει ότι «η εκπαίδευση δεν πρέπει να αποσκοπεί τόσο στη μετάδοση γνώσης – δεδομένου ότι η γνώση σήμερα είναι εύκολα προσβάσιμη – αλλά στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας και της φαντασίας των παιδιών, ώστε αυτή η γνώση να χρησιμοποιείται με καινοτόμους τρόπους» και ότι τα παραμύθια «μεταδίδουν το μήνυμα ότι είμαστε σε θέση να ξεπεράσουμε τους περιορισμούς των ρόλων μας, του περιβάλλοντός μας και της ύπαρξής μας» και ότι «Προσφέρουν στα παιδιά την ελπίδα ότι μπορούμε να νικήσουμε τους δράκους και τα τέρατα που μας απειλούν και μας καταπιέζουν».

Στο βίντεο ο Τριβιζάς αναφέρεται σε μια μελέτη όπου ζητήθηκε από τους ανθρώπους να περιγράψουν όλες τις πιθανές χρήσεις των συνδετήρων. Το 98% των μικρότερων παιδιών φαντάστηκε περισσότερες από 145 πιθανές χρήσεις. Για τα μεγαλύτερης ηλικίας παιδιών, ο αριθμός μειώθηκε σημαντικά και οι ενήλικες ήταν σε θέση να σκεφτούν 10-15 χρήσεις το πολύ. Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι συγγραφέας παιδικών βιβλίων και θεατρικός συγγραφέας. Έχει γράψει περίπου 150 βιβλία. Ένα από τα πιο γνωστά του βιβλία είναι Τα Τρία Μικρά Λυκάκια και το Κακό Γουρούνι, το οποίο έφτασε στη δεύτερη θέση στην αμερικανική λίστα best seller για εικονογραφημένα βιβλία και έχει κερδίσει πολλές διακρίσεις. Πιστεύει ότι τα στερεότυπα του καλού και του κακού που διδάσκονται στα παιδιά μέσω των παιδικών βιβλίων είναι συχνά λανθασμένα και θέτουν τα θεμέλια για προκαταλήψεις κατά των μειονοτήτων, και γεννούν πολλά άλλα κοινωνικά δεινά. Στα βιβλία του καταπιάνεται με τα θέματα του πολέμου, της βίας, των προκαταλήψεων και του εκφοβισμού. Για παράδειγμα, το θέμα της ρατσιστικής γενοκτονίας αντιμετωπίζεται στο Η Τελευταία Μαύρη Γάτα όπου τα μέλη μιας μυστικής δεισιδαιμονικής αίρεσης / ομάδας είναι πεπεισμένα ότι οι μαύρες γάτες φέρνουν κακή τύχη και κατά συνέπεια αποφασίζουν να τις εξοντώσουν, υποστηριζόμενοι από οικονομικούς κύκλους που εμπορεύονται παγίδες για γάτες και πολιτικούς ηγέτες που θεωρούν τις μαύρες γάτες ως βολικούς αποδιοπομπαίους τράγους για τις καταστροφικές πολιτικές τους.

Ο Τριβιζάς έχει σπουδάσει νομικά και οικονομικά και είναι καθηγητής εγκληματολογίας στην Αγγλία. Ένα άλλο ενδιαφέρον γεγονός είναι ότι το 1997 κέρδισε μια νομική μάχη κατά της Coca Cola για παράνομη ιδιοποίηση της πνευματικής του ιδιοκτησίας, εμποδίζοντας την εταιρεία να καταχωρίσει στην Ελλάδα τον τίτλο της τηλεοπτικής του σειράς και των κόμικς του, Φρουτοποία, ως σήμα κατατεθέν για αναψυκτικά.

Τα βιβλία του Τριβιζά τα γνώρισα σχετικά πρόσφατα. Στην πραγματικότητα, τα παιδιά σε ένα πλαίσιο πρακτικής άσκησης μου έκαναν δώρο ένα από τα βιβλία με τίτλο: Η Νύχτα της Μπανανόφλουδας. Η Άννα πετάει μια φλούδα μπανάνας στο δρόμο καθώς γυρίζει από το σχολείο, αλλά όταν φθάσει σπίτι αρχίζει να νιώθει βαθιά ντροπή, ενοχές και αφόρητες τύψεις. Αρχίζει να σκέφτεται όλες τις πιθανές καταστροφές που μπορεί να συμβούν. Ίσως ένας ζαχαροπλάστης να την πατήσει και να γλιστρήσει ακολουθούμενος από πολλούς βοηθούς ζαχαροπλάστες φορτωμένους με γλυκά ή ένας στρατηγός που παρελαύνει με έναν ολόκληρο στρατό ή ακόμα και μια νύφη ακολουθούμενη από τον γαμπρό και τη γαμήλια πομπή. Η φαντασία της Άννας ξεσαλώνει και μην μπορώντας να το αντέξει, αποφασίζει να βγει κρυφά από το σπίτι της μες τη νύχτα και να επιστρέψει στον «τόπο του εγκλήματος» για να μαζέψει τη φλούδα της μπανάνας. Προβλέποντας πάντα τα χειρότερα φαντάζεται τον εαυτό της κλεισμένο στη φυλακή:

“Θα ’ρθουν πυροσβέστες, αστυνόμοι / ανακριτές και τροχονόμοι. / Θα με δείξουν και θα πουν: Να αυτή εκεί η Άννα πέταξε μια φλούδα από μπανάνα. / Αλυσοδεμένη θα με σύρουν στη φυλακή / και τη ζωή μου ια περάσω / σ’ ένα σκοτεινό κελί….» 

Σύντομα ανακαλύπτει ότι η μπανανόφλουδα στη μέση του δρόμου έχει όντως πυροδοτήσει γεγονότα, αλλά όχι όπως τα περίμενε…. Οι κάτοικοι της πόλης, συμπεριλαμβανομένου του δημάρχου, όχι μόνο θα την ευχαριστήσουν, αλλά και θα της χαρίσουν το κλειδί και την κλειδαριά της πόλης….

Μιλώντας για ντροπή και άλλα σχετικά συναισθήματα και καταστάσεις όπως ενοχές και τύψεις, το podcast Being Well αυτής της εβδομάδας [https://www.rickhanson.net/being-well-podcast-changing-your-relationship-to-shame/] αγγίζει πολλές πτυχές και παρακείμενα θέματα της ντροπής. Οι Rick και Forrest Hanson ξεκινούν τη συζήτηση μιλώντας για τις βιολογικές ρίζες της ντροπής και πώς εξελίχθηκε για να βοηθήσει τα πρωτεύοντα θηλαστικά και τους ανθρώπους να επιβιώσουν, ακόμη και να ξεφύγουν από τον θάνατο σε ορισμένες περιπτώσεις. Αναφέρονται στον Paul Gilbert κι άλλους, οι οποίοι έχουν επισημάνει τους τρόπους με τους οποίους η ντροπή έχει τις ρίζες της στις συμπεριφορές υποταγής των πιθήκων και άλλων πρωτευόντων και πιθανώς των πρώιμων ανθρώπων, στους οποίους υπάρχουν οι συμπεριφορές, για παράδειγμα, της αποστροφής του βλέμματος, ή του μαζέματος του σώματος και της αποφυγής έντονα επιθετικών συγκρούσεων. Στην άγρια ​​φύση, αυτές οι η συμπεριφορές μπορεί να είναι αποτελεσματικές στο να μην εξοριστεί κανείς από την φυλή και να επιβιώσει από τις επιθέσεις των πιο επιθετικών (Alpha) αρσενικά και στο να καταφέρει να μεταδώσει τα γονίδια του.

Είναι αλήθεια ότι η ντροπή μπορεί ακόμα και σήμερα να μας προφυλάξει από την τιμωρία ή την εξορία από ορισμένες ομάδες. Στο podcast, η ντροπή αναφέρεται και ως «συναίσθημα εξορίας» επειδή μπορεί να αποτρέψει την εξορία από την ομάδα. Περιγράφουν πώς όταν οι άνθρωποι περνούν από μια σημαντική διαδικασία εσωτερικής αλλαγής, αυτό σχεδόν πάντα τους φέρνει σε έντονη σύγκρουση με τις ομάδες στις οποίες ανήκουν, επειδή όλες οι ομάδες επιδιώκουν να παραμείνουν ίδιες για να διατηρήσουν την ομοιόστασή τους. Αυτό μπορεί να συμβεί για όσους αλλάζουν σημαντικές πτυχές της ταυτότητας τους, αλλά και με μικρότερους τρόπους καθώς οι άνθρωποι αποφασίζουν, για παράδειγμα, ότι η ομάδα φίλων τους ή η δουλειά ή η οικογενειακή δομή ή η θρησκευτική ομάδα ή η άποψη για τη ζωή ή κάτι άλλο δεν είναι υγιές ή κατάλληλο πλέον για αυτούς. Μπορεί να ανασυρθεί ντροπή, αλλά μπορεί επίσης να επιβληθούν τακτικές εξευτελισμού στους ανθρώπους για να τους αποτρέψουν από το να ταράξουν την βάρκα ή να προχωρήσουν ή να κάνουν πράγματα διαφορετικά, ακόμη και να προστατεύσουν τον εαυτό τους.

Συζητούν επίσης για τα θέματα της ντροπής και την ανάρμοστης συμπεριφοράς, κάτι που εγείρει το ερώτημα ποιος κάνει αυτές τις επιλογές, ποιος ορίζει τι είναι ανάρμοστο και γιατί κάτι χαρακτηρίζεται ως μη επιτρεπτό, καθώς και την ψυχολογική διαδικασία της εσωτερίκευσης αυτών των μηνυμάτων που συχνά προκαλούν ντροπή. Ισχυρίζονται ότι μεγάλο μέρος αυτής της περιττής και συχνά τοξικής ντροπής μπορεί να εντοπιστεί στην πρώιμη ανατροφή μας και ευρύτερα στον πολιτισμό της βικτωριανής εποχής και στις φροϋδικές ιδέες που έχουν τις ρίζες τους στη βικτωριανή εποχή. Ιδιαίτερα συντηρητικά δυτικά, θρησκευτικά πλαίσια, που περιλαμβάνουν πεποιθήσεις όπως ότι γεννιόμαστε μέσα στη ντροπή και την αμαρτία, επίσης μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη μη υγιούς ντροπής και στην αποδυνάμωση ή φίμωση.

Πολλά μηνύματα για την αξία μας και για το τι είναι σωστό ή αρμόζων προέρχονται από πρόσωπα εξουσίας διαφόρων ειδών που προσμένουν σε συγκεκριμένα αποτελέσματα, και πολλά από τα πρώτα μοντέλα ηθικής μας είναι πιθανό να έχουν σχηματιστεί στις πρώτες μας σχέσεις στο σπίτι, στο σχολείο, στην εκκλησία και στην κοινωνία γενικότερα. Αναφέρονται στα αναπτυξιακά στάδια του Erick Erickson, το δεύτερο πρώιμο αναπτυξιακό στάδιο, συγκεκριμένα: ντροπή ή αυτονομία, που σε μεγάλο βαθμό έχει να κάνει με την εκπαίδευση τουαλέτας των νηπίων… Είναι εκείνη η φάση όπου είτε ενθαρρύνονται οι προσπάθειες των μικρών παιδιών για εξερεύνηση και αυτονομία ή πνίγονται. Ο Rick Hanson λέει: «Έτσι όταν σκεφτόμαστε την ντροπή για το σώμα, των ιδιωτικών μερών, των σωματικών αποβλήτων, θα πρέπει να είναι αόρατα, να καταπιέζονται, τότε μπορεί να υπάρχει μια ευρύτερη κοινωνική άποψη, η οποία είναι, και πάλι, πολύ φροϋδική……, όπου βασικά αντιτάσσεται ο πολιτισμός με την αγριότητα…. Και είναι πραγματικά ενδιαφέρον για τους ανθρώπους να αναλογιστούν σχετικά με τι μπορεί να τους αφορά σχετικά με τις πρώιμες παιδικές τους εμπειρίες. Και τότε μπορεί κανείς να σκεφτεί όχι μόνο σωματικά πράγματα που διαρρέουν, αλλά τι γίνεται με τα συναισθήματα, τις επιθυμίες που υποτίθεται ότι είναι κρυμμένες…».

Μιλούν βέβαια και για την πιο γνωστή σχέση μεταξύ ντροπής και τραύματος. Δυστυχώς, όταν έχουμε υποστεί τραύματα, κακομεταχείριση ή κακοποίηση, καταλήγουμε να κουβαλάμε ντροπή και να εσωτερικεύουμε άδικα τις προβολές των άλλων, επειδή έτσι ανταποκρίνεται ο εγκέφαλος /το σώμα μας στο τραύμα. Αυτό το είδος τοξικής ντροπής, σε αντίθεση με την υγιή ντροπή ή τις τύψεις και την ηθική ευαισθησία που προέρχονται από την επίγνωση ότι έχουμε κάνει κάτι λάθος, είναι περιττή και μη υγιής. Επίσης κάνουν διάκριση μεταξύ της ενοχής που βασίζεται σε κάποιο λάθος και της υπερβολικής αυτοσυνειδησίας / ευαισθησίας μην πληγώσουμε τους άλλους. Αυτό το δεύτερο είδος ενοχής βασίζεται συνήθως σε ένα ψέμα, και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για άτομα που έχουν μεγαλώσει σε κουλτούρες ενοχής, συχνά με ένα θρησκευτικό πλαίσιο γύρω από αυτό, ή ένα πολιτισμικό πλαίσιο γύρω από τα καθήκοντα. Ο Rick Hanson προτείνει ότι ως ενήλικες είναι χρήσιμο να αποστασιοποιηθούμε από όλες αυτές τις διάφορες πεποιθήσεις, ή κανόνες ή πρότυπα και να αναρωτηθούμε – “Μου λέει κάποιος ψέματα εδώ;” Μπορούμε να αναρωτηθούμε αν αυτή η ντροπή πηγάζει από οποιοδήποτε είδος αντικειμενικής αίσθησης ή ηθικής ή μήπως πηγάζει από τα ασυνείδητα και ανεξέταστα σχήματά μας.

Όπως συζητήθηκε και στο podcast, επειδή αυτοί που ορίζουν πολλά πρέπει και όχι, είναι άνθρωποι, είναι σημαντικό να τα εξετάσουμε και να ελέγξουμε την τρέχουσα εγκυρότητά τους. Χωρίς να είμαστε ηθικοί σχετικιστές, είναι συνετό να εμπλακούμε σε κάποιο επίπεδο έρευνας και να δημιουργήσουμε το δικό μας σύστημα ακεραιότητας, το οποίο μπορεί σε κάποιο βαθμό να διαφέρει από τα συστήματα ακεραιότητας της οικογένειας, της κουλτούρας ή της θρησκείας μας.

Μερικές από τις πολλές ερωτήσεις που προτείνονται στο podcast:

Ποιο είναι το δικό μου σύστημα ακεραιότητάς; Ποια είναι η ηθική μου βάση; Ποιος αποφασίζει πώς είναι να είσαι καλός; Ποιος αποφασίζει ποια είναι η ηθική συμπεριφορά; Ποια είναι τα μεγάλα θέματα στην δική μας αφήγηση ντροπής; Ποιες είναι οι κατηγορίες πραγμάτων που ενεργοποιούν έντονα αισθήματα ντροπής μέσα μας; Πότε άρχισε η ντροπή να δένεται με εκείνο το άλλο πράγμα, εκείνη την ιδέα, εκείνη την κατηγορία, με αυτό που είσαι; Μήπως αυτό συνέβη πολύ νωρίς; Μήπως είναι πιο πρόσφατη εξέλιξη;

Διερευνώνται επίσης πτυχές του συναισθήματος της αηδίας, το οποίο ο Rick Hanson σημειώνει ότι είναι νευροβιολογικά, εξελικτικά, πολύ κοντά στην ντροπή. Από τη δική μας εμπειρία μπορεί να γνωρίζουμε ότι σε υπερβολικά καταπιεστικές και επικριτικές κουλτούρες υπάρχει πολλή αηδία και απέχθεια για τον Άλλο. Ο Rick Hanson λέει: «…αισθανόμαστε ότι οι άλλοι είναι αηδιαστικοί, οι άλλοι πρέπει να ντρέπονται για τον εαυτό τους……» Πιστεύουμε ότι «Θα έπρεπε να νιώθουν ένοχοι, θα έπρεπε να έχουν τύψεις, κάνουν άσχημα πράγματα, είναι κακοί, κάνουν λάθος, εγώ είμαι ηθικά ανώτερος από αυτούς…» Ουσιαστικά αυτό έχει λίγο να κάνει με την ηθική και την καλοσύνη, και περισσότερο με την εξουσία και τον έλεγχο. Προτείνεται ότι «το μετατρέπουμε σε ένα παιχνίδι ηθικής επειδή η ηθική είναι ένας υπέροχος μοχλός που μπορούμε να εφαρμόσουμε στους ανθρώπους για να περιορίσουμε τη συμπεριφορά τους. Αυτός είναι ο μηχανισμός, είναι το υπομόχλιο». Όταν αυτό προχωρήσει περαιτέρω, μπορεί να οδηγήσει σε απανθρωποποίηση και αντικειμενοποίηση του Άλλου και από αυτό το σημείο είναι πιο εύκολο να επιτεθείς και να βλάψεις άλλους ανθρώπους. Μια μορφή ντροπής είναι η ντροπή που σχετίζεται με την ταυτότητα, που αφορά διάφορες ομάδες ανθρώπων στις οποίες η κοινωνία έχει επικολλήσει διάφορες ταμπέλες σχετικά με την αξία ή την καλοσύνη τους, ακόμη και το δικαίωμα ύπαρξης τους. Στο βιβλίο της On Shame And The Search For Identity, η Helen Merrell Lynd ισχυρίζεται ότι η ντροπή εξαρτάται από τη σύγκρουση διαφορετικών κοινωνικών ή ηθικών «αξιών» σε συγκεκριμένους τόπους και χρόνους, δίνοντας έμφαση στο τραύμα που βιώνουν μέλη κοινοτήτων ως προς την κυρίαρχη κουλτούρα: εκείνοι που είναι πιο πιθανό να νιώθουν ντροπή είναι αυτοί που τους επιβάλλεται να νιώθουν «ανάρμοστοι» διάφορες κυρίαρχες πολιτισμικές νόρμες.

Αυτή η σχέση μεταξύ ντροπής, ηθικής και εξουσίας ξεκινά από νωρίς. Φυσικά, είναι απαραίτητο και εντελώς αναπόφευκτο να διδάσκουμε στα παιδιά αξίες και να παραδειγματίζουμε συμπεριφορές. Ο Rick Hanson λέει: «κάνουμε τα παιδιά να εσωτερικεύσουν λογικά κοινωνικά πρότυπα – σταματάμε στα κόκκινα φανάρια, αυτό είναι σημαντικό, προσπαθούμε να φροντίζουμε τους μικρότερους ανάμεσά μας και προσπαθούμε να είμαστε καλοί – ξέρετε, υπάρχει χώρος για αυτή η εσωτερίκευση, αλλά τι συμβαίνει όταν αυτό πάει πολύ μακριά…» Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι σημαντικό να διακρίνουμε το δικό μας βασικό σύστημα ακεραιότητας, να συνειδητοποιήσουμε τα δικά μας πρότυπα και τον αντίκτυπο που έχουμε στους άλλους ανθρώπους από τα συστήματα ηθικής στην υπηρεσία της εξουσίας. Συχνά οι άνθρωποι έχουν υποστεί gaslighting μέσα στην οικογένεια και την κουλτούρα τους. Κάθε τόσο είναι επιθυμητό να αναλογιζόμαστε πώς μπορεί κατά καιρούς να μην έχουμε ενεργήσει ανάλογα με τις αξίες που είναι κοντά στην καρδιά μας συχνά λόγω έλλειψης δεξιοτήτων ή λόγω άγνοιας. Κι επίσης, είναι σημαντικό να μάθουμε για τα μεγαλύτερα συστήματα στα οποία συμμετέχουμε και για τις βαθύτερες και ευρύτερες κοινωνικές επιρροές και δυναμικές.

Η ενσυνειδητότητα μπορεί να είναι ένας τρόπος για να ξετυλίξουμε τις αφηγήσεις ντροπής μας, τόσο μέσω της επίγνωσης των σωματικών αισθήσεων όπως η ναυτία και ο σωματικός πόνος, για παράδειγμα, όσο και μέσω της επίγνωσης των σκέψεων και των πεποιθήσεων μας. Επειδή η ντροπή και άλλα συναισθήματα έχουν αναπτυχθεί σε κοινότητα η επούλωση απαιτεί κοινότητα. Στο podcast προτείνεται ότι η επούλωση λαμβάνει χώρα στην «κοινότητα και τις σχέσεις, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων που μας επιβεβαιώνουν, που βλέπουν την αξία και την καλοσύνη μας, όχι επειδή μας κολακεύουν ή για να κερδίσουν κάτι, αλλά επειδή ειλικρινά βλέπουν μέσα μας αυτό που είναι καλό και άξιο». Η εύρεση άλλων μορφών κοινωνικής υποστήριξης εκτός των ομάδων στις οποίες ανήκει κανείς επί του παρόντος ή της ομάδας από την οποία μπορεί να εξέρχεται είναι επίσης σημαντική.

Άλλα θέματα που αναφέρονται στο podcast είναι: η ντροπή σε σχέση με το ανήκειν, η γενναιοδωρία της συγχώρεσης και η επιδέξια διόρθωση ή αποκατάσταση όταν αυτό είναι δυνατό, αν και, όπως λένε, «υπάρχουν πράγματα στη ζωή μας που δεν μπορούμε να διορθώσουμε με το άτομο που αδικήθηκε στο γυμνάσιο», για παράδειγμα. Γίνεται αναφορά  επίσης στην ‘Shame Proneness Scale’ [εργαλείο που μετράει το πόσο επιρρεπής είμαστε στη ντροπή], επειδή διαφέρουμε ως προς το πόσο επιρρεπείς είμαστε στη ντροπή, στο πώς να αποδομήσουμε τις μη χρήσιμες αφηγήσεις για τον εαυτό μας, για τους άλλους ανθρώπους, για τον κόσμο, μέσω αυτού που ονομάζουν διαδικασία αντίστροφης μηχανικής / reverse engineering για να καταλάβουμε από πού προήλθε η αφήγηση για να μπορούμε να κάνουμε μια πιο ενεργή επιλογή στο εδώ και τώρα για το αν θέλουμε ή όχι να την κρατήσουμε.

Μερικά σύντομα βίντεο σχετικά με διαφορετικούς τρόπους κατανόησης και / ή επεξεργασίας διαφορετικών πτυχών περίπλοκων συναισθημάτων όπως είναι η ντροπή και η ενοχή.

Μερικές από τις πρώτες αναγνώσεις μου σχετικά με το τραύμα και την ντροπή ήταν τα άρθρα και το υλικό του ιστότοπου της Dr. Janina Fisher. Σε αυτό το σύντομο βίντεο στη διεύθυνση: https://www.youtube.com/watch?v=yxpUGOu_yjE γίνεται αναφορά σε 3 παρεμβάσεις που προέρχονται από νευροβιολογικά προσανατολισμένες θεραπείες.

Σε αυτό το βίντεο στη διεύθυνση: https://www.youtube.com/watch?v=FPZHqImgUZ0 η Δρ. Pat Ogden παρέχει μια εισαγωγή στη σχεσιακή φύση της ντροπής από την οπτική γωνία της αισθητηριοκινητικής ψυχοθεραπείας, τη σύνδεση μεταξύ ντροπής και συστημικής καταπίεσης, και πώς να εργαστεί καείς με τα μέρη του ψυχισμού ή του σώματός που κουβαλούν την ντροπή.

Σε αυτό το βίντεο στη διεύθυνση: https://www.youtube.com/watch?v=qQiFfA7KfF0 η Brene Brown, PhD, μιλά για την ντροπή, την ενσυναίσθηση και την ανθρώπινη σύνδεση και πώς η ντροπή διαταράσσει τη σύνδεσή μας με τους άλλους, ενώ ιδιότητες ή ικανότητες όπως η ενσυναίσθηση και το θάρρος στηρίζουν αυτή τη διαδικασία.

Σε αυτή τη σύντομη ομιλία TED στη διεύθυνση: https://www.ted.com/talks/june_tangney_what_s_the_difference_between_guilt_and_shame, η καθηγήτρια κλινικής ψυχολογίας, June Tangney, που αναφέρεται στο παραπάνω, κάνει διάκριση μεταξύ της εποικοδομητικής ενοχής και της ακρωτηριαστικής ντροπής, ώστε να μπορούμε να μάθουμε να αναγνωρίζουμε και να αντιμετωπίζουμε αυτά τα δύσκολα συναισθήματα.