Η μετάφραση έχει ολοκληρωθεί 26/11/2022
Συμπόνια, μερικά ακόμη σχέδια, μερικά σχετικά αποφθέγματα και οι ρόλοι που παίζουμε….
«Η συμπόνια αρχίζει να έρχεται σε εμάς γιατί έχουμε τη φιλοδοξία να την εξασκήσουμε και να έρθουμε σε μεγαλύτερη επαφή με τον δικό μας πόνο και τη δική μας χαρά. Με άλλα λόγια, είμαστε πρόθυμοι να γίνουμε αληθινοί». From Start Where You Are, Pema Chödrön
«Μερικές φορές οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται τη δύναμη της καλοσύνης. Νομίζουν ότι η αγάπη ή η συμπόνια ή η καλοσύνη σε κάνουν αδύναμο και κάπως ανόητο και ότι οι άνθρωποι θα σε εκμεταλλευτούν. δεν θα υπερασπιστείς άλλους ανθρώπους». Sharon Salzberg
«Μπορούμε να μάθουμε την τέχνη της άγριας / φλογερής συμπόνιας – επαναπροσδιορίζοντας τη δύναμη, αποδομώντας την απομόνωση και ανανεώνοντας την αίσθηση της κοινότητας, ασκώντας την απαγκίστρωση μας από την άκαμπτη σκέψη του – εμείς εναντίον αυτών – καλλιεργώντας ταυτόχρονα δύναμη και διαύγεια ως απάντηση σε δύσκολες καταστάσεις». Sharon Salzberg
«Η ζωή κάποιου έχει αξία εφόσον αποδίδει αξία στη ζωή των άλλων, μέσω της αγάπης, της φιλίας, της αγανάκτησης και της συμπόνιας». Σιμόν ντε Μποβουάρ
«Μπορούμε να αγκαλιάσουμε την καλοσύνη και τη συμπόνια, το δίκιο και τη δικαιοσύνη, την ειλικρίνεια και την ακεραιότητα, όχι ως επιβεβλημένες υποχρεώσεις στις οποίες πρέπει να συμμορφωνόμαστε, αλλά ως ιδιότητες που εμπλουτίζουν τη ζωή μας και τις σχέσεις μας με τους άλλους». Alice Roberts and Andrew Copson
«Χόρεψε, όταν έχεις ραγίσει. Χόρεψε, όταν έχεις σκίσει τον επίδεσμο. Χορέψτε στη μέση της μάχης. Χόρεψε μέσα στο αίμα σου. Χόρεψε όταν είσαι απόλυτα ελεύθερος». Ποίημα του Rumi
Σήμερα σχεδίαζα να γράψω κάτι για τον διαλογισμό [βασικά αυτό ήθελα να το κάνω εδώ και αρκετό καιρό], αλλά κατέληξα να γράψω λίγα περισσότερα για τη συμπόνια. Ένιωσα ότι χρειαζόταν να αναφερθώ σε μερικά ακόμα σημεία επειδή υπάρχουν τόσες πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες για να την προσεγγίσει κανείς. Έχω συμπεριλάβει επίσης μερικά ακόμη σχέδια, μια άσκηση / διαλογισμό σχετικό με την συμπόνια και μια εισαγωγή σε ένα podcast σχετικά με τους ρόλους που παίζουμε στη ζωή, αυτούς που επιλέγουμε και αυτούς που μας επιβάλλουν οι άλλοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
α) Τέλειωσα την προηγούμενη ανάρτηση με έναν διαλογισμό αυτό-συμπόνιας από τη Dr Christine Neff, της οποίας το έργο επικεντρώνεται στη συμπόνια που στρέφεται προς τα μέσα. Αυτό το είδος συμπόνιας απαιτεί να είμαστε ευγενικοί και αποδεκτικοί παρά σκληροί και επικριτικοί με τον εαυτό μας, ειδικά όταν τα πράγματα δεν πάνε όπως μας αρέσει, όταν πονάμε ή όταν αντιμετωπίζουμε δυσκολίες. Η αυτό-συμπόνια βασικά απαιτεί να συμπεριφερόμαστε / ενεργούμε με τον ίδιο τρόπο προς τον εαυτό μας όταν υποφέρουμε ή περνάμε δύσκολες στιγμές όπως θα κάναμε με έναν φίλο. Η Neff γράφει: «Αυτή είναι η ανθρώπινη κατάσταση, μια πραγματικότητα που μοιραζόμαστε όλοι μας. Όσο περισσότερο ανοίγετε την καρδιά σας σε αυτήν την πραγματικότητα αντί να παλεύετε συνεχώς εναντίον της, τόσο περισσότερο θα μπορείτε να νιώθετε συμπόνια για τον εαυτό σας και όλους τους συνανθρώπους σας στην εμπειρία της ζωής».
Η Neff ισχυρίζεται ότι η συμπόνια για τον εαυτό μας δεν διαφέρει από την συμπόνια για τους άλλους. Γράφει «…για να έχεις συμπόνια για τους άλλους πρέπει να παρατηρήσεις ότι υποφέρουν. Αν αγνοήσετε τον / την άστεγο/η στο δρόμο, δεν μπορείτε να νιώσετε συμπόνια για το πόσο δύσκολη είναι η εμπειρία του/της. Δεύτερον, η συμπόνια περιλαμβάνει την δυνατότητα να αισθάνεστε συγκινημένοι από τον πόνο των άλλων, έτσι ώστε η καρδιά σας να ανταποκρίνεται στον πόνο τους. Όταν συμβαίνει αυτό, νιώθετε ζεστασιά, ενδιαφέρον και επιθυμία να βοηθήσετε το άτομο που υποφέρει με κάποιο τρόπο. Το να νιώθεις συμπόνια σημαίνει επίσης ότι προσφέρεις κατανόηση και καλοσύνη στους άλλους όταν αποτυγχάνουν ή κάνουν λάθη, αντί να τους κρίνεις σκληρά. Τέλος, όταν νιώθετε συμπόνια για τον άλλον (και όχι απλώς οίκτο), σημαίνει ότι συνειδητοποιείτε ότι η δυστυχία, η αποτυχία και η ατέλεια είναι μέρος της κοινής ανθρώπινης εμπειρίας. Βρίσκομαι εδώ (κι όχι στη θέση τους) λόγω τύχης». Η Pema Chödrön ομοίως προτείνει ότι «Είναι η άνευ όρων συμπόνια για τον εαυτό μας που οδηγεί φυσικά στην άνευ όρων συμπόνια για τους άλλους. Εάν είμαστε πρόθυμοι να σταθούμε με πλήρη αποδοχή στη θέση μας και να μην εγκαταλείψουμε ποτέ τον εαυτό μας, τότε θα μπορέσουμε να μπούμε στη θέση των άλλων και να μην τα παρατήσουμε ποτέ. Η αληθινή συμπόνια δεν προέρχεται από την επιθυμία μας να βοηθήσουμε αυτούς που είναι λιγότερο τυχεροί από εμάς, αλλά από την συνειδητοποίηση της συγγένειάς μας με όλα τα όντα».
Η Neff διακρίνει τρία στοιχεία αυτό-συμπόνιας. Το πρώτο περιλαμβάνει το να είναι κανείς ευγενικός με τον εαυτό του και να αναγνωρίζει ότι το να είναι ατελής, να αποτυγχάνει και να αντιμετωπίζει δυσκολίες στη ζωή είναι αναπόφευκτο. Όταν αντιστεκόμαστε σε αυτήν την αλήθεια, η δυστυχία μας αυξάνεται. Το δεύτερο είναι να έχουμε επίγνωση της κοινής μας ανθρωπιάς. Αυτό συνεπάγεται την αναγνώριση της πραγματικότητας ότι όλοι οι άνθρωποι υποφέρουν και παίρνουν μη σοφές αποφάσεις κατά καιρούς. Η Neff γράφει: «Ο ίδιος ο ορισμός του να είσαι «άνθρωπος» σημαίνει ότι είσαι θνητός, ευάλωτος και ατελής». Το τρίτο στοιχείο περιλαμβάνει την ενσυνειδητότητα, την οποία η Neff περιγράφει ως μια μη επικριτική, δεκτική κατάσταση του νου, στην οποία κάποιος παρατηρεί τις σκέψεις και τα συναισθήματα όπως είναι, χωρίς να προσπαθεί να τα καταστείλει ή να τα αρνηθεί. Δεν είναι δυνατόν να είμαστε σε άρνηση ή να παραμερίζουμε τα συναισθήματα ή τον πόνο μας και να είμαστε συμπονετικοί. Η συμπόνια απαιτεί να είμαστε παρόντες στα συναισθήματα και τον πόνο τον δικό μας και των άλλων.
Η Neff κάνει διάκριση μεταξύ της άγριας / φλογερής συμπόνιας και της τρυφερής συμπόνιας. Σε ορισμένες περιπτώσεις η τρυφερότητα και η αποδοχή δεν ενδείκνυνται και το σωστό είναι να ενεργούμε πιο δυναμικά, να βάζουμε όρια ή να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας. Ισχυρίζεται ότι αυτό μπορεί να βοηθήσει τις γυναίκες στον εργασιακό χώρο και στις σχέσεις να πετύχουν και να θέσουν όρια, και επίσης να σπάσουν τη σιωπή σχετικά με την κακοποίηση, την παρενόχληση και τις διακρίσεις. Η Neff γράφει: «Η τρυφερή αυτό-συμπόνια περιλαμβάνει το να «είμαστε» με τον εαυτό μας με έναν αποδεκτό τρόπο: να παρηγορούμε τον εαυτό μας, να τον καθησυχάζουμε ….». Από την άλλη πλευρά, η πιο φλογερή ή δυναμική μορφή αυτό-συμπόνιας περιλαμβάνει την προστασία, την παροχή και την υπεράσπιση του εαυτού μας, το να λέμε όχι και να βάζουμε όρια. Λέει: «Αν η τρυφερή αυτό-συμπόνια είναι μεταφορικά σαν ένας γονιός που καταπραΰνει το παιδί του / της που κλαίει, η άγρια αυτό-συμπόνια είναι σαν τη μαμά Αρκούδα που προστατεύει άγρια τα μικρά της όταν απειλείται, ή πιάνει ψάρια για να τα ταΐσει ή τα μεταφέρει σε μια νέα περιοχή με καλύτερες πηγές τροφής.”
Οι γυναίκες σε βάθος χρόνου έχουν αποθαρρυνθεί από το να αναπτύξουν την ικανότητα να είναι άγριες / δυναμικές, κι ως εκ τούτου, πρέπει να την ανακτήσουν για να προστατεύσουν τον εαυτό τους και να δημιουργήσουν μια πιο υγιή κοινωνία. Γενικά, οι περισσότερες κουλτούρες και η κοινωνία γενικότερα δεν έχουν εστιάσει μέχρι στιγμής στην αυτό-συμπόνια και δεν είναι κάτι που ενθαρρύνεται. Αλλά η εξάσκηση και η πρόσβαση στη φροντίδα του εαυτού, τη χαρά και τη συμπόνια για τον εαυτό είναι τελικά πράξεις αντίστασης κι επιβίωσης. Η συμπόνια για τον εαυτό μας, όπως η φροντίδα του εαυτού και η χαρά, πρέπει να ανακτηθούν και να εξασκηθούν αν όχι για τη γενικότερη ευημερία τουλάχιστον για την προσωπική μας επιβίωση και ευεξία. Τις τελευταίες ημέρες παρακολούθησα ομιλίες από τη σύνοδο με θέμα τη χαρά (JOY summit), όπου οι ομιλητές ανέφεραν ότι είναι στρατηγική να καλλιεργείς τη χαρά και ότι είναι επαναστατικό και μέτρο ελευθερίας. Παρομοίως, η φροντίδα του εαυτού και η συμπόνια για τον εαυτό μας, ειδικά για τις γυναίκες, μπορεί να είναι πράξεις αντίστασης και τρόπος να τιμήσουμε το δικαίωμα μας να είμαστε εδώ, μια διαδικασία που θα συμβάλλει στο να γίνουμε αληθινές και να βγούμε από μια κατάσταση ύπαρξης κούκλας (a doll state like existence). Η πατριαρχία δεν ενθαρρύνει αυτές τις ικανότητες γενικά, ειδικά στα κορίτσια, όπου συχνά η πεποίθηση ήταν ότι τα κορίτσια είναι προορισμένα να φροντίζουν όλους τους άλλους, είναι αυτά που θα κάνουν τη συναισθηματική εργασία (the emotional labor) του οικογενειακού συστήματος, για παράδειγμα, αυτά που θα απορροφούν τις πληγές της ομάδας, τα «δοχεία ενσυναίσθησης» της δυσφορίας ή της δυσλειτουργίας των άλλων.
Ο Δρ Dan Siegel συζητά τη συμπόνια στο βιβλίο του AWARE. Εν συντομία, ξεκινά αναφέροντας ότι η έρευνα για την εκπαίδευση του νου δείχνει ότι οι τρεις παράγοντες: η εστιασμένη προσοχή, η ανοιχτή επίγνωση και η εκπαίδευση στη συμπόνιας, ή αυτό που αποκαλεί ευγενική πρόθεση, είναι μερικά από τα βασικά συστατικά του τρόπου με τον οποίο μπορούμε να δημιουργήσουμε ευημερία και ευτυχία στη ζωή μας. Η ευγενική πρόθεση είναι η ικανότητα να έχεις μια κατάσταση του νου με θετική εκτίμηση, συμπόνια και αγάπη μέσα σου (αυτό που μερικές φορές αποκαλείται αυτό-συμπόνια) και συμπόνια προς τους άλλους, που ο ίδιος προτιμά να αποκαλεί συμπόνια μεταξύ μας (inter compassion). Ο Dan Siegel γράφει: «Αυτή η έρευνα προτείνει ότι τα δύο είδη συμπόνιας αλληλοσυμπληρώνονται και υποστηρίζουν την κίνηση προς την ευημερία στο σώμα μας μαζί με τον εγκέφαλό του σώματος μας, στις σχέσεις μας με τον εαυτό μας και τους άλλους και στη διανοητική μας ζωή όσον αφορά την προσοχή, τα συναισθήματα, τις σκέψεις και την μνήμη μας». Αναφέρει επίσης κάτι που γνωρίζουμε οι περισσότεροι και αυτό είναι ότι στις διάφορες θρησκευτικές και παραδόσεις σοφίας σε όλο τον κόσμο η συμπόνια θεωρείται μια από τις υψηλότερες αξίες που ενισχύει την ευημερία τόσο του ατόμου όσο και της κοινότητας.
Επίσης στην προηγούμενη ανάρτηση αναφέρθηκα στη διαφορά μεταξύ ενσυναίσθησης και συμπόνιας. Ο Dan Siegel γράφει ότι η αντίληψη του πόνου ενός άλλου ατόμου απαιτεί μια διαδικασία που ονομάζεται ενσυναίσθηση, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει τουλάχιστον πέντε πτυχές: να νιώθεις τα συναισθήματα του άλλου, να βλέπεις μέσα από τα μάτια του άλλου, να νοιαζόμαστε για την ευημερία του άλλου, γνωστική κατανόηση κι ενσυναίσθητη χαρά (χαρά για την ευτυχία ή την επιτυχία του άλλου). Προτείνει ότι η ενσυναίσθηση μπορεί να θεωρηθεί ως η πύλη προς την συμπόνια και ότι η συμπόνια μπορεί να μην είναι δυνατή χωρίς ενσυναίσθηση, η οποία μας επιτρέπει να συντονιστούμε με την εσωτερική ζωή, τα συναισθήματα και την υποκειμενική εμπειρία των άλλων. Αναφέρεται επίσης στην κοινωνική νευροεπιστήμονα Tania Singer, η οποία ανακάλυψε ότι η υπερβολική ταύτιση με τη συναισθηματική κατάσταση ενός άλλου ατόμου μπορεί να οδηγήσει σε δυσφορία και κόπωση (empathic distress). Ωστόσο, προτείνεται ότι όταν ο συναισθηματικός συντονισμός συνδυάζεται με συμπόνια, το άτομο μπορεί να διατηρήσει πιο εύκολα μια αίσθηση ισορροπίας και γαλήνης.
Ο Dan Siegel γράφει: «Ο συναισθηματικός συντονισμός (με τον πόνο του άλλου) από μόνος του—η αίσθηση του πόνου του άλλου χωρίς ενσυναίσθηση και συμπόνια και χωρίς την ικανότητα να διαφοροποιείται κανείς επιδέξια από τον πόνο των άλλων—μπορεί να οδηγήσει σε κόπωση / εξουθένωση. Αυτό είναι ένα πιθανό μειονέκτημα στο να είσαι συντονισμένος με τους άλλους χωρίς την κατάλληλη εκπαίδευση στην ανθεκτικότητα — χωρίς την ικανότητα να είσαι συνδεδεμένος και διαφοροποιημένος ταυτόχρονα. Με άλλα λόγια, κινδυνεύουμε να υπερ-ταυτιστούμε και μετά να «κλείσουμε» συναισθηματικά εάν δεν διατηρηθεί η κατάσταση ενοποίησης / integration». Στα τέλη της δεκαετίας του ’50 ο Carl Rogers επίσης αναγνώρισε την ανάγκη να μην υπέρ-ταυτιζόμαστε. Έγραψε: «Η ενσυναίσθηση περιλαμβάνει να αντιλαμβάνεσαι το εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς του άλλου με ακρίβεια και με τα συναισθηματικά συστατικά και τις σχετικές νοηματοδοτήσεις σαν να είσαι εσύ αυτό το άτομο, αλλά χωρίς ποτέ να σου διαφεύγει το «σαν». Αυτό σημαίνει να μπορώ να αισθάνομαι τον πόνο ή την ευχαρίστηση του άλλου ατόμου όπως τα αισθάνεται αυτός / ή και να αντιλαμβάνομαι τις αιτίες του πόνου όπως τις αντιλαμβάνεται ο άλλος άνθρωπος, χωρίς όμως να χάνω ποτέ την επίγνωση ότι είναι σαν να ήμουν πληγωμένος ή ευχαριστημένος και ούτω καθεξής. Αν χαθεί αυτή η ποιότητα του «σαν» τότε η κατάσταση είναι κατάσταση ταύτισης». (Rogers, 1959)
β) Διαλογισμός / πρακτική συμπόνιας για τον εαυτό και τους άλλους από τον ιστότοπο του Chris Germer: https://chrisgermer.com/wp-content/uploads/2020/11/Compassion-for-Self-and-Others-16-min.m4a
γ) Θα ήθελα επίσης να μοιραστώ ένα πρόσφατο podcast του Being Well: https://www.youtube.com/watch?v=M5gtWmukenY, στο οποίο ο Δρ Rick Hanson και ο Forrest Hanson συζητούν τους ρόλους που παίζουμε και τη σημασία του να έχουμε επίγνωση αυτών που μας επιβάλλουν οι άλλοι κι εκείνων που συνειδητά επιλέγουμε οι ίδιοι.
Συζητούν τους ρόλους που αναλαμβάνουμε και πώς αυτοί μας διαμορφώνουν, τους συνειδητούς και συχνά ασυνείδητους λόγους που αναλαμβάνουμε ρόλους και πώς μπορούν ακόμη και τα δυνατά σημεία μας να αποβούν επιβλαβή για μας. Για παράδειγμα, μπορεί να είμαστε καλοί στην οργάνωση ή καλοί ακροατές με ενσυναίσθηση, αλλά μπορεί να καταλήξουμε να υπερβούμε τα όρια αντοχής μας. Ο Rick Henson συνοψίζει τρόπους για να αποδεσμευτεί κανείς από προβληματικούς ρόλους και να χαράξει υγιή όρια. Επίσης αναφέρονται στον Sigmund Freud και μερικές από τις ξεπερασμένες ή προβληματικές θεωρίες του, τον Carl Jung και τον Carl Rogers, την object relations theory και την ψυχανάλυση και ζητήματα που μπορεί να προκύψουν κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Εξερευνούν έννοιες ψυχολογίας όπως: αναπαράσταση, διάσπαση ως ψυχολογική άμυνα, τριγωνοποίηση, ακρόαση με βαθιά ενσυναίσθηση και πολλά άλλα.
Εν συντομία, η αναπαράσταση / enactment, είναι η ενεργοποίηση ή η ασυνείδητη αναδημιουργία της δυναμικής των πρώιμων σχέσεων σε τρέχοντα πλαίσια, συμπεριλαμβανομένων των θεραπευτικών πλαισίων λόγω της ανεξέταστης πρώιμης εμπειρίας μας ή των μη επουλωμένων τραυμάτων ή των νευρώσεων μας. Η διάσπαση / splitting είναι ένας αμυντικός μηχανισμός, o oποίος είναι φυσιολογικός στην παιδική ηλικία και είναι η τάση να βλέπει κανείς ένα άτομο ή μια κατάσταση είτε ως εντελώς καλό (εξιδανίκευση) είτε ως εντελώς κακό (υποτίμηση), είτε ως άσπρο είτε ως μαύρο. Ιδανικά, καθώς διανύουμε τα αναπτυξιακά στάδια αποκτούμε την ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τους άλλους ως πολύπλοκα όντα με αντιφάσεις και με θετικές και αρνητικές ιδιότητες. Δυστυχώς, για πολλούς ανθρώπους αυτή η υγιής ανάπτυξη διαταράσσεται λόγω τραύματος και κοινωνικού προγραμματισμού. Είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε πως αυτή η πρώιμη άμυνα αντανακλάται στην πολιτική αρένα και πως οδηγεί σε φονταμενταλισμούς κάθε είδους.
Συζητούν επίσης για την τριγωνοποίηση. Ο Forrest αναφέρεται στη Θεωρία Οικογενειακών Συστημάτων, η οποία περιλαμβάνει ιδέες για το πώς οι οικογένειες και οι οργανωτικές μονάδες λειτουργούν ως περιορισμένα συστήματα με αλληλεπιδράσεις που διέπονται από σύνολα κανόνων. Ο Rick and Forrest παρέχουν επίσης παραδείγματα για το τι μπορεί να συμβεί σε οικογένειες ή σε ομάδες φίλων και άλλα πλαίσια. Η τριγωνοποίηση, για την οποία έχω γράψει σε προηγούμενες αναρτήσεις σε σχέση με τον ναρκισσισμό, λαμβάνει χώρα όταν δύο μέλη του τριγώνου ενώνονται ενάντια του τρίτου. Αυτές οι αλλαγές και οι συμμαχίες αντικατοπτρίζουν τις δυναμικές εξουσίας μέσα στις σχέσεις. Η επίγνωση της διαδικασίας είναι σημαντική για τη γονική μέριμνα αλλά και για τη διατήρηση πιο αμοιβαίων και λιγότερο ανισόρροπων όσον αφορά την εξουσία στις σχέσεις.
Τέλος, αναφέρονται στον Carl Rogers, τον ιδρυτή του ανθρωπιστικού κινήματος στην ψυχολογία και δημιουργό της πελατοκεντρικής θεραπείας. Σε σχέση με την ενσυναισθητική ακρόαση / empathic listening, Ο Carl Rogers είπε: «Όπως μπορείτε εύκολα να δείτε από όσα έχω πει μέχρι τώρα, μια δημιουργική, ενεργή, ευαίσθητη, ακριβής, ενσυναίσθητη, μη επικριτική ακρόαση είναι για μένα τρομερά σημαντική σε μια σχέση. Είναι σημαντικό για μένα να την παρέχω. Ήταν εξαιρετικά σημαντικό, ειδικά σε ορισμένες στιγμές της ζωής μου, να την λάβω. Νιώθω ότι έχω μεγαλώσει μέσα μου όταν την έχω προσφέρει. Είμαι πολύ σίγουρος ότι μεγάλωσα, απελευθερώθηκα και βελτιώθηκα όταν δέχτηκα αυτού του είδους ακρόασης».