Trauma & Art

Μερικές σκέψεις εν συντομία….

Όπως ανέφερα και πριν από λίγες ημέρες μόλις τελείωσα την ανάγνωση του βιβλίου της Harriet Wadeson, το οποίο περιλαμβάνει το γραπτό και εικαστικό ημερολόγιο της και αφορά στη μάχη της ενάντια στον καρκίνο και στις αλλαγές που χρειάσθηκε να κάνει στη ζωή της. Η ανάγνωση του βιβλίου της και οι ζωγραφιές των καβουριών καθώς και οι άλλες εικόνες που είχε δημιουργήσει μου υπενθύμισε την δική μου χειρουργική επέμβαση το 2004. Παρόλο που εγώ δεν είχα υποβληθεί σε κάτι τόσο σοβαρό ή απειλητικό για τη ζωή μου, όπως η συγγραφέας, η συγκεκριμένη εμπειρία αντανακλάται και στις δικές μου ζωγραφιές, αμέσως μετά τη χειρουργική διαδικασία, αλλά και στα σχέδια που δημιούργησα αργότερα. Μερικά από αυτά έγιναν αφίσες που αναρτήθηκαν σε τοίχους στο δρόμο μερικά χρόνια πριν και μερικά εμφανίζονται στο τμήμα με τα σχέδια αυτής της ιστοσελίδας. Σήμερα έχω αναρτήσει μερικά μόνο δείγματα ή τμήματα σχεδίων  που είναι σχετικά με εμπειρίες δυσφορίας και πόνου ή έχουν σχέση με την υγεία.

Εν συντομία, το 2004 βίωσα μια λαπαροσκοπική διαδικασία, προκειμένου να αφαιρεθούν ινομυώματα της μήτρας, η οποία επέμβαση σύμφωνα με το γιατρό μου επρόκειτο να είναι μια προληπτική, απλή και ανώδυνη διαδικασία. Μου είχε πει ότι  σίγουρα δεν θα χρειαζόταν να διανυκτερεύσω στην κλινική για μια τόσο απλή διαδικασία και είχε πει στο σύζυγο μου ότι θα μπορούσε να με κεράσει ένα ακριβό γεύμα θαλασσινών αφού πρώτα είχα αναπαυθεί για λίγες ώρες. Ωστόσο, μετά την παραμονή μου στο χειρουργείο για αρκετές ώρες, αποφασίστηκε ότι έπρεπε να παραμείνω στην κλινική την νύχτα γιατί φαινόμουν εξαντλημένη και ήμουν χλωμή σαν κέρινη κούκλα, όπως ο ίδιος είχε πει. Μάλιστα ο γιατρός μου τηλεφώνησε κατά τη διάρκεια της νύχτας για να βεβαιωθεί ότι όλα ήταν εντάξει και μάλιστα πρότεινε να φάω κάποια κρέμα για να ανακτήσω τις δυνάμεις μου. Ως αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας υπέφερα σταθερά από υψηλά επίπεδα πόνου για μήνες σε όλο μου το σώμα και στη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων που ακολούθησαν την χειρουργική διαδικασία ήταν δύσκολο να βρω τη δύναμη ακόμη και για να φάω ή να επισκεφθώ το μπάνιο. Ένιωθα σαν να είχα επιστρέψει από μια εμπόλεμη ζώνη ή σαν να με είχε χτυπήσει φορτηγό. Φανταστικά πλάσματα της θάλασσας, θαλάσσια ζώα και ψάρια άρχισαν να εμφανίζονται στις ζωγραφιές και τα όνειρά μου, καθώς έμπαινα σε μια περίοδο έντονης σωματικής δυσφορίας και ανεξήγητων πόνων σε όλο το σώμα.

Επίσης, έχω αναρτήσει δύο δείγματα σχεδίων που περιέχουν χαρακτήρες και εικόνες, από τα παραμύθια του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και δείχνουν ότι οι σωματικές, ψυχικές  ή πνευματικές και περιβαλλοντικές εμπειρίες μας είναι σφιχτά συνυφασμένες και αδιαχώριστες. Οι νοητικές διαδικασίες, οι επιδράσεις από το περιβάλλον και οι φυσιολογικές (σωματικές) εμπειρίες μας είναι όλα μέρος μιας ενότητας. Συχνά δε απεικονίζονται στα σχέδια μας ή στα γραπτά μας. Ο Dan Siegel μιλάει για το τρίγωνο της ευεξίας, όπου ο εγκέφαλος, ο νους και οι σχέσεις μας με το περιβάλλον είναι αλληλένδετα και αλληλεξαρτώμενα. Η προσέγγιση που υποστηρίζει ότι το σώμα μας (συμπεριλαμβανομένου βεβαίως και του ενσωματωμένου εγκεφάλου μας!), ο νους μας και το φυσικό και κοινωνικό μας πλαίσιο/περιβάλλον είναι αλληλένδετα και ότι όλη η εμπειρία μας είναι ενσωματωμένη σε κάποιο συγκεκριμένο πλαίσιο, ήταν και η βάση όλων των σπουδών ψυχολογίας που έκανα στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Open University). Είμαστε ενσωματωμένοι και σχετιζόμαστε με τους άλλους με τρόπους που δεν μπορούμε καν να φανταστούμε. Ο Νικόλαος Χρηστάκης ισχυρίζεται ότι «πρώτα απ ‘όλα, δεν είμαστε μοναχικά πλάσματα και δεύτερον, είμαστε βαθιά ριζωμένοι στη ζωή των άλλων. Είναι πολύ εύκολο να το ξεχνάμε αυτό και να πέφτουμε σε μια ατομιστική πλάνη – όπου πιστεύουμε ότι το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να μελετήσουμε τα επιμέρους συστατικά ενός συστήματος, προκειμένου να κατανοήσουμε το σύστημα».

Τέλος, από μια φαινομενολογική προσέγγιση, προτείνεται ότι καθώς ασχολούμαστε με τις καθημερινές μας δραστηριότητες δεν έχουμε συνείδηση του σώματός μας που συνήθως το θεωρούμε δεδομένο μέχρι να αρρωστήσουμε. Ο Sartre ισχυρίζεται ότι «προσπερνούμε τα σώματά μας σιωπηλοί» (1969, cited in Finlay and Langdridge, 2007), όμως η ασθένεια προκαλεί μια μετατόπιση της προσοχής μας (Toombs, 1993, cited in Finlay and Langdridge, 2007). Η Finlay διερευνά αυτές τις ιδέες σε μεγάλο βάθος στην μελέτη της όπου ερευνά την εμπειρία μιας γυναίκας, της Άννας, η οποία πάσχει από σκλήρυνση κατά πλάκας (2006, cited in Finlay and Langdridge, 2007). Η ενότητα του εαυτού-σώματος και του κόσμου της Άννας διαταράσσεται, η σωματική της πρόθεση (her bodily intentionality) ανατρέπεται, βιώνει αισθήματα αποξένωσης και αποκτά έντονη επίγνωση της ενσωμάτωσης της (του σώματος της) ….. » (μπορείτε να διαβάσετε λίγα περισσότερα στην εργασία την σχετική με την διαταραχή του μετά-τραυματικού στρες (PTSD) που αναρτήθηκε χθες).

Σε κάθε περίπτωση, η εξάσκηση ενσυνειδητότητας ή εγρήγορσης και επίγνωσης (mindfulness) μπορεί να αυξήσει την συνείδηση και επίγνωση της σωματικής εμπειρίας μας στο παρόν. Με την εξάσκηση μπορούμε να αναπτύξουμε «interoception», ένας όρος που χρησιμοποιείται από τον Dan Siegel, ο οποίος απλά σημαίνει την απόκτηση της δυνατότητας να αντιλαμβανόμαστε τι συμβαίνει μέσα στο σώμα μας  ανά πάσα στιγμή, η οποία δυνατότητα έχει ως αποτέλεσμα την απόκτηση γνώσης του σώματος μας. Για παράδειγμα, κάνοντας μια απλή άσκηση (body scan exercise) μπορούμε να αντιληφτούμε το εσωτερικό του σώματός μας, και στη συνέχεια να χρησιμοποιήσουμε το μυαλό μας για να κατανοήσουμε τα συμπτώματα μας και να συμβάλλουμε στην βελτίωση της υγείας και της λειτουργίας μας.

References

Νικόλας Χρηστάκης – Συνδεδεμένοι: Η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πώς αυτά διαμορφώνουν τις ζωές μας, Εκδόσεις Κάτοπτρο

Finlay, L. and D. Langdridge (2007) ‘Embodiment’, in W. Hollway, H. Lucey and A. Phoenix (eds) Social Psychology Matters, Milton Keynes, Open University Press.

Siegel, D. (2010), Mindsight: The New Science of Personal Transformation, Norton Series, the USA