Δημόσιος και ιδιωτικός βίος                                                 Η μετάφραση είναι διαθέσιμη (7/10/2023)

Αποσπάσματα από το A Chorus of Stone: The Private Life of War / Μια Χορωδία από Πέτρες: Η Ιδιωτική Ζωή του Πολέμου της Susan Griffin

«…κάθε μοναχική ιστορία ανήκει σε μια μεγαλύτερη ιστορία»

«Συχνά έχω ανατρέξει στο παρελθόν μου με μια νέα διορατικότητα για να διαπιστώσω ότι κάποιο παλιό συναίσθημα που δεν θυμάμαι ταιριάζει σε ένα μεγαλύτερο μοτίβο νοήματος».

«Μήπως υπάρχει ένα παιδί που υπήρχε πριν από τη συμβατική ιστορία που λέμε για τον εαυτό μας, ένα παιδί που, αν και αόρατο σε εμάς, εξακολουθεί να διαμορφώνει τα γεγονότα, ακόμη και μέσα από αυτήν την απουσία;»

Σήμερα μοιράζομαι μερικά ακόμη σχέδια με μολύβι. Θα ήθελα να πω ότι ένα από αυτά τα σχέδια είναι αφιερωμένο στην πεθερά μου που έφυγε νωρίς. Επίσης, παρουσιάζω ένα βιβλίο που διάβασα πρόσφατα, στο οποίο η συγγραφέας εξετάζει την ενσωμάτωσή μας στην Ιστορία και την αναπόφευκτη αλληλεξάρτησή μας, καθώς και πώς συνδέονται ο δημόσιος βίος με το προσωπικό. Κάνω αναφορά και στο βιβλίο Το Βραχιόλι της Φωτιάς της Ελληνοεβραίας Βεατρίκης Σαίας Μαγρίζου.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Διαβάζοντας το βιβλίο της Griffin και μέσα από τη διαδικασία δημιουργίας αυτών των σχεδίων ήρθα σε επαφή με τα βάρη που κουβαλάμε, συνειδητά ή όχι, εκείνων που ήρθαν πριν από εμάς ή όσων ζούσαν δίπλα μας και με το πώς η Ιστορία και η πατριαρχία καθορίζουν πολλά από αυτά που θεωρούνται ως η ατομική μας ζωή. Αισθάνθηκα  το σωματικό και συναισθηματικό βάρος της συνηθισμένης και συχνά θεωρούμενης ως δεδομένης καταπίεσης και καταστολής καταπιεσμένης στη ζωή των γυναικών. Αυτή η συνειδητοποίηση έγινε πιο ορατή καθώς έφτιαχνα το πορτρέτο της πεθεράς μου, η οποία πέθανε όταν ήμουν αρκετά νέα και εκείνη πενήντα δύο χρονών. Είδα τα κοινά σημεία της δικής μου ζωής και των ζωών όλων των μητρικών φιγούρων στη ζωή μου παρά τις διαφορετικές προσωπικότητες, εμπειρίες, εκπαίδευση και συνθήκες ζωής.

Το βιβλίο που θα παρουσιάσω σήμερα, A Chorus of Stones της Susan Griffin έχει βραβευτεί και ήταν φιναλίστ για το βραβείο Πούλιτζερ. Είναι μια θαρραλέα εξερεύνηση πολλών πραγμάτων, αλλά κυρίως αναλύει τη σύνδεση της ιδιωτικής μας ζωής και της φρίκης του πολέμου και της μεγάλης κλίμακας  βίας, και την καταστροφή που τελικά αφήνουν πίσω τους αυτά τα γεγονότα για τις επόμενες γενιές. Η Griffin αναλογίζεται πώς η ιστορία, οι κοινωνικές δομές και ο κοινωνικός λόγος διαμορφώνουν την ατομική μας εμπειρία εκεί έξω στον κόσμο αλλά και την ψυχολογία και το σώμα μας, καθώς και πώς τα αγόρια διαμορφώνονται σε άνδρες και στρατιώτες. Εξερευνά τα κοινά νήματα μεταξύ της καταστροφής και της αυτοκαταστροφής σε ατομικό και μαζικό επίπεδο. Μέσα από τις δικές της άλλα και των άλλων τις διαγενεακές ιστορίες, εξετάζει πώς η δυναμικές της ανατροφής των παιδιών, της παιδικής ηλικίας, του γάμου και της οικογένειας συνυφαίνονται με γεγονότα μεγαλύτερης κλίμακας, όπως πόλεμοι και άλλες καταστροφικές διαδικασίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Ισχυρίζεται ότι «κάθε μοναχική ιστορία ανήκει σε μια μεγαλύτερη ιστορία».

Η Griffin μας βοηθά να κατανοήσουμε την ψυχολογία του πολέμου, παρέχοντας ματιές στην προσωπική ζωή πολλών ιστορικών προσωπικοτήτων όπως ο Βρετανός αξιωματικός Sir Hugh Trenchard, ο οποίος ξεκίνησε ως επικριτής των στρατηγικών βομβαρδισμών, αλλά αργότερα εγκατέλειψε αυτήν την πεποίθηση, ο Μαχάτμα Γκάντι,  ο Ναζί Χάινριχ Χίμλερ,  ο Σίγκμουντ Φρόυντ,  ο Ernest Hemingway και πολλά άλλα ιστορικά πρόσωπα, συγγραφείς, ποιητές και καλλιτέχνες, οι επιστήμονες πίσω από την κατασκευή όλο και πιο εξελιγμένων όπλων, αλλά και απλοί άνθρωποι όπως οι εργαζόμενοι στο Oak Ridge, μια κοινότητα που σχεδιάστηκε γύρω από πυρηνικά εργοστάσια και εγκαταστάσεις ερευνών. Μας κάνει να σκεφτούμε τη φτώχεια και την ανεργία και πώς η μόνη διαθέσιμη εργασία στον τομέα της πυρηνικής μηχανικής ήταν η βιομηχανία όπλων. Κρατάμε την ανάσα μας καθώς διηγείται τις ιστορίες επιζώντων από τον βομβαρδισμό της Χιροσίμα, ενός στρατιώτη που εκτέθηκε σε ραδιενεργή ακτινοβολία και τις απόπειρες φίμωσης του, την ιστορία των πυρηνικών δοκιμών και τα πειράματα ακτινοβολίας στα τέλη της δεκαετίας του εξήντα σε ασθενείς με καρκίνο.

Η Griffin καταφέρνει να δημιουργήσει προσωπικές αφηγήσεις για τους μεγάλους αρχιτέκτονες του πολέμου, αυτούς που δημιούργησαν και εκείνους που έριξαν βόμβες, στρατιώτες και πολίτες, επιζώντες και άλλους μάρτυρες της Ιστορίας και πολλούς άλλους των οποίων οι προσωπικές σχέσεις και οι οικογενειακές ιστορίες επηρεάστηκαν ή άλλαξαν για πάντα από τον πόλεμο. Οι ψυχολογικά βασισμένες αφηγήσεις της Griffin μας δείχνουν πώς η πρώιμη ζωή και οι προσωπικές εμπειρίες και το πολιτισμικό περιβάλλον διαμόρφωσαν τις εσωτερικές ζωές και τις κοσμοθεωρίες των αρχιτεκτόνων της βίας και εκείνων που δημιούργησαν την Ιστορία. Εξετάζει επίσης πώς ο πόλεμος και οι παραβιάσεις μεγάλης κλίμακας έχουν τις ρίζες τους σε ψέματα και στον ψυχολογικό μηχανισμό της άρνησης που συνδέονται με την άρνηση, τα μυστικά και ψέματα οικογενειών και ατόμων. Ερευνά τις συνέπειες και τον αντίκτυπο μυστικών και μυστικών μηχανισμών σε προσωπικό, οικογενειακό, κοινωνικό και κυβερνητικό επίπεδο. Δίνει παραδείγματα: «Είχαν πει στο κοινό ότι η παλιά Δρέσδη βομβαρδίστηκε για να καταστραφούν στρατηγικές σιδηροδρομικές γραμμές. Δεν υπήρχαν σιδηροδρομικές γραμμές σε αυτό το μέρος της πόλης».

Το βιβλίο περιέχει πολλά νήματα και στρώματα ιστοριών που υφαίνονται έντεχνα για να αποκαλύψουν τη μεγαλύτερη ταπισερί  (υφαντό) της ζωής. Θα θίξω μόνο τα κεντρικά θέματα. Η Griffin χρησιμοποιεί απομνημονεύματα,  Ιστορία, μύθους, δημοσιογραφία και γεγονότα, φαντασία, αντιπαραθέσεις και σκίτσα χαρακτήρων για να δημιουργήσει μια ισχυρή αφήγηση. Το βιβλίο διαβάζεται σαν μυθιστόρημα. Συνδέει και δημιουργεί γέφυρες μεταξύ γεγονότων και ζωών. Στην αρχή η αφήγηση μπορεί να φαίνεται αποσπασματική καθώς η συγγραφέας μπορεί να ταξιδέψει από την ιστορία του παππού της ή των προσπαθειών της γιαγιάς της μέσω της μεθόδου: Γραμματική, Τρόποι. Απομνημόνευση και Επανάληψη να την αναδιαμορφώσει ως μικρό παιδί, σε κάποιο στρατηγικό βομβαρδισμό, στη Χιροσίμα, σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ευρώπη, στον Ψυχρό Πόλεμο, στις εισβολές στο Βιετνάμ και το Ιράκ. Άλλοτε μας οδηγεί στην Αλαμπάμα των ΗΠΑ, όπου μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Wermer von Braun σχεδιάζει πυραύλους. Γράφει για τους πολέμους της αρχαιότητας στην Ελλάδα και την Τροία, για παράδειγμα, και αναρωτιέται αν η Ελένη της Τροίας μπορεί να ήταν απλώς μια καρικατούρα μιας πραγματικής γυναίκας. Εισδύουμε  τον εσωτερικό κόσμο της Κλυταιμνήστρας καθώς βλέπει τη θυσία της Ιφιγένειας από τον Αγαμέμνονα. Μαθαίνουμε ότι αυτό είναι το δεύτερο παιδί που της πήρε.

Η Griffin δεν γράφει μόνο για τα ιστορικά γεγονότα. Για παράδειγμα, όταν αναφέρεται  στον Γκάντι, μας δίνει τη δυνατότητα να δούμε ποιες μπορεί να ήταν οι εσωτερικές λειτουργίες του μυαλού του και οι εσωτερικές του φωνές. Βλέπουμε τις ιστορικές στιγμές που ίσως να καθόρισαν τη πορεία του. Ομοίως, σκιαγραφεί τον χαρακτήρα του Ναζί Heinrich Himmler, τον αρχιτέκτονα της γενοκτονίας των Εβραίων. Παρακολουθούμε τον έλεγχο του πατέρα του και την ασφυκτική ανατροφή του, μια συνεχής προσπάθεια εξουδετέρωσης των συναισθημάτων του. Στη συνέχεια τον βλέπουμε να επαναλαμβάνει τις εκμυστηρεύσεις των συμμαθητών του στον πατέρα του, ο οποίος είναι διευθυντής του σχολείου.

Εν τω μεταξύ, χρησιμοποιεί μικρά αποσπάσματα με πλάγια γραφή όπου περιγράφει  την κυτταρική βιολογία και την ιστορία της ανάπτυξης όπλων και κατευθυνόμενων πυραύλων στη Γερμανία και στη συνέχεια από ορισμένους από τους ίδιους επιστήμονες στις ΗΠΑ. Αυτές οι αφηγήσεις είναι σαν δύο στενά, παράλληλα ποτάμια. Ένα ποτάμι είναι θολό και σκοτεινό. Σαν κλοιός σφίγγει το σώμα μας. Γίνεται όλο και πιο απειλητικό καθώς παρακολουθούμε τα όλο και πιο εξελιγμένα εργαλεία καταστροφής. Αλλά μέσα από αυτή την εντυπωσιακή δομή μωσαϊκού μπορούμε να δούμε τα βάθη και το εύρος της διασύνδεσης τόσο των γεγονότων όσο και των ζωών στο χρόνο και στο χώρο.

Η Griffin εξετάζει τη σχέση μεταξύ του πολέμου και του μηχανισμού της άρνησης και το πώς υπάρχει μια κοινωνική δομή που κατακερματίζει τα γεγονότα και όπου κανείς δεν επιτρέπεται ποτέ να δει τα αποτελέσματα αυτού που κάνει. Γράφει: «Δεν είμαι απαλλαγμένη από την κατάσταση [άρνηση] που περιγράφω εδώ. Δεν μπορώ να είμαι σίγουρη πόσο πίσω στην ανθρώπινη Ιστορία μπορεί να εντοπιστεί η συνήθεια της άρνησης. Αλλά είναι τουλάχιστον τόσο παλιά όσο κι εγώ. Στην κοινή μας Ιστορία, την έχω βρει στους θρύλους γύρω από τη μάχη της Τροίας, και στη δική μου οικογένεια την έχω εντοπίσει τρεις γενιές πίσω, σε εκείνο το πρόσφατο παρελθόν, όταν δεν είχαν γίνει παγκόσμιοι πόλεμοι και οι παππούδες μου ήταν νέοι. Όλα αυτά που διδάχτηκα στο σπίτι ή στο σχολείο χρωματίζονταν από άρνηση και έτσι μου έγιναν τόσο οικεία που δεν τα έβλεπα». Και αλλού γράφει: «Δεν έχουμε συνηθίσει να συνδέουμε την ιδιωτική μας ζωή με τα δημόσια συμβάντα. Ωστόσο, οι ιστορίες των οικογενειών δεν μπορούν να διαχωριστούν από τις ιστορίες των εθνών. Το να τις χωρίσουμε είναι μέρος της άρνησής μας».

Κάποιο επίπεδο διάσχισης πρέπει να υπήρχε για να διαπραχθούν οι φρικαλεότητες του πολέμου από απλούς ανθρώπους, οι οποίοι αφού αποτέφρωναν αμάχους, για παράδειγμα, επέστρεφαν σπίτι για να πάνε περίπατο με τα σκυλιά τους και να παίξουν με τα παιδιά τους. Πρέπει να υπάρχει κάποιο επίπεδο άρνησης και κατακερματισμού προκειμένου να σχεδιάζει κανείς βόμβες ή να πηγαίνει στη δουλειά σε ένα πυρηνικό εργοστάσιο κάθε μέρα για χρόνια. Η συγγραφέας γράφει: «Οι άνδρες και οι γυναίκες που κατασκευάζουν τους μηχανισμούς πυροδότησης για τις πυρηνικές βόμβες δεν έλεγαν στον εαυτό τους ότι κατασκευάζουν όπλα. Έλεγαν απλά ότι είναι σφυρηλατητές μετάλλων». Σε άλλο σημείο σημειώνει: «Αυτά τα εγκλήματα, αυτές οι δολοφονίες εκατομμυρίων, έγιναν όλα ερήμην / εν απουσία, ωσάν κανείς να μην ήταν υπεύθυνος».

Μια γυναίκα από την οποία η Griffin πήρε συνέντευξη και η οποία είχε επιζήσει από ένα από τα στρατόπεδα θανάτου του Χίμλερ είπε ότι την είχε παραδώσει ένας άλλος Εβραίος που την είχε εντοπίσει μέσω ενός δικτύου πληροφοριών, ένα σύστημα που έφθανε ως τον Χίμλερ. Η συγγραφέας γράφει: «Μπορεί  κανείς να εντοπίσει κάθε θάνατο σε μια εντολή που είχε υπογράψει ο Χίμλερ, ωστόσο αυτές οι συλλήψεις δεν θα μπορούσαν ποτέ να πραγματοποιηθούν σε τόσο μαζική κλίμακα χωρίς αυτό το τεράστιο σύστημα πληροφοριών. Τι  πίστευαν αυτοί που επιστρατεύτηκαν για αυτή τη δουλειά;». Επισημαίνει επίσης τη χρήση της ψυχολογικής άμυνας της άρνησης  προκειμένου να αποκτήσει κανείς κάποια αίσθηση ελέγχου τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Γράφει: «Αρνούμενος την αλήθεια ενός γεγονότος, κερδίζει κανείς την ψευδαίσθηση του ελέγχου». Συνδέει την άρνηση με τη φίμωση, τη λογοκρισία και την απόκρυψη της αλήθειας και των συνεπειών αυτών. Γράφει: «Η ανησυχητική φύση της λογοκρισίας γίνεται πιο ξεκάθαρη όταν αφορά τα νεαρά άτομα. Ένα συγκεκριμένο είδος σιωπής, αυτό που προέρχεται από τη απόκρυψη της αλήθειας, είναι από μόνο του κακοποιητικό για ένα παιδί…».

Η Griffin εξετάζει συναισθήματα όπως η ντροπή,  ο φόβος, η απόγνωση, ο θυμός, η  οργή και η εκδίκηση τα βρίσκει τόσο σε ιστορικά πρόσωπα όσο και στον εαυτό της. Βρίσκει τον πυρήνα της δικής της οργής, για παράδειγμα, καθώς θυμάται ότι τιμωρήθηκε άδικα από τη γιαγιά της σε ηλικία οκτώ ετών. Σε ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο, μου δήλωσαν  ότι η άδικη τιμωρία έχει χρησιμεύσει ως μέσον διαπαιδαγώγησης από την αρχαιότητα. Γράφει για την κρυφή ντροπή, τους φόβους και τους πόνους που κουβαλά η ανθρωπότητα, τις συνέπειες αυτών των εμπειριών στο σώμα του ατόμου, αλλά και στους άλλους, και για το υψηλό τίμημα που πληρώνουμε ως είδος όταν βιαιοπραγούμε σωματικά και πνευματικά εναντίον των ανθρώπων προκειμένου να απομακρυνθούν από τον πιο αυθεντικό εαυτό τους. Διευκρινίζει ότι η ψυχολογία είναι ένας σημαντικός δρόμος για την κατανόηση της ανθρώπινης ιστορίας και της ζωής μας. Ωστόσο, υπάρχουν πολλοί άλλοι φακοί μέσα από τους οποίους χρειάζεται να δούμε και πολλοί λόγοι και αιτίες που πρέπει να λάβουμε υπόψη. Γράφει: «Υπάρχει μάλλον ένα πεδίο, όπως ένα πεδίο βαρύτητας που δημιουργείται από τις κινήσεις πολλών σωμάτων. Κάθε ζωή επηρεάζεται και αυτή με τη σειρά της γίνεται επιρροή. Ότι είναι αιτία είναι και επίδραση. Η παιδική εμπειρία είναι μόνο ένα στοιχείο στο πεδίο καθορισμού».

Η Griffin iπεριλαμβάνει το θέμα της αυτοκαταστροφής και της αυτοκτονίας και αναφέρει ότι βρίσκει την ιστορία της Charlotte Salomon ιδιαίτερα χρήσιμη τώρα, επειδή αντιμετωπίζει το ζήτημα της αυτοκαταστροφής και η ίδια (η συγγραφεάς) έχει καταλήξει να πιστεύει ότι η κοινή μας πορεία προς τον πυρηνικό πόλεμο είναι μια πορεία προς τη μαζική αυτοκτονία. Μας συστήνει τη νεαρή Γερμανοεβραία καλλιτέχνιδα Charlotte Salomon, η οποία νιόπαντρη και έγκυος πέθανε στο ολοκαύτωμα. Το έργο τέχνης της με τίτλο: Ζωή ή Θέατρο; αποτελείται από 769 πίνακες, που απεικονίζουν την ιστορία της ζωής της, με λέξεις γραμμένες πάνως σε μερικές από τις ζωγραφιές, με ένα συνοδευτικό κείμενο και ακόμη και με ενδεικτική μουσική, που δίνει στο έργο τη μορφή θεατρικού έργου. Για να δει και να ακούσει κανείς το έργο της στο Διαδίκτυο χρειάζεται να αφιερώσει αρκετές ώρες, αλλά αξίζει τον κόπο. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της εργασίας ολοκληρώθηκε μεταξύ δύο συλλήψεων. Η Charlotte εντοπίζει αυτό το σχεδόν απίστευτο μοτίβο αυτοκτονιών στην οικογένειά της και γράφει ότι θα πει την ιστορία για να μην επαναλάβει αυτόν τον κύκλο αυτοκαταστροφής.

Η Charlotte, μέσω των εικόνων και των σχολίων της, μας βοηθά να καταλάβουμε πώς «μια απειλητική δημόσια ιστορία εκτυλίσσεται στην άκρη της ιδιωτικής της ιστορίας». Η Griffin σημειώνει ότι η Σάρλοτ παγιδεύτηκε «σαν από μια μέγγενη, το ένα χέρι πιασμένο από τα βάσανα της ιδιωτικής της ζωής και το άλλο από τον κίνδυνο του δημόσιου κόσμου. Τα προσωπικά της προβλήματα απεικονίζονται πάνω σε ένα φόντο δραματικών ιστορικών γεγονότων. … Η ιστορία της είναι ταυτόχρονα μια ιστορία για τον πόλεμο και για μια οικογένεια». Αναφέρει επίσης ότι στο έργο της σχετικά με τη ζωή και το έργο της Charlotte, η Mary Felstiner επισημαίνει ότι το ποσοστό αυτοκτονιών στη Γερμανία εκείνη την εποχή ήταν υψηλό και είχε αύξουσα τάση μεταξύ των γυναικών της ανώτερης μεσαίας τάξης και των Εβραίων. Μέσα από την ανάλυση της Griffin και το έργο της ζωγράφου, διακρίνουμε υποκείμενους λόγους και περιστάσεις. Καθώς ο παππούς της νεαρής γυναίκας έρχεται στο προσκήνιο, διακρίνουμε κι ένα άλλο νήμα. Συνειδητοποιούμε ότι πρέπει να λάβουμε υπόψη την πατριαρχία και τους ρόλους και τη θέση που είχαν οι γυναίκες στην κοινωνία.

Υπάρχει ένας πίνακας που δείχνει τη μητέρα της Charlotte να κάθεται μόνη, σε ένα άδειο διαμέρισμα μετά τον γάμο της. Η Griffin γράφει ότι δεν μπορεί παρά να σκεφτεί αυτή τη νεαρή γυναίκα που λίγες μέρες πριν, εργαζόμενη πολλές ώρες στους θαλάμους ενός νοσοκομείου, βρισκόταν στην καρδιά της δημόσιας ζωής, καθισμένη τώρα μόνη χωρίς να έχει να κάνει πολλά. Και αλλού γράφει ότι αυτές οι ίδιες ιδιότητες της ζωτικότητας και του ανεξάρτητου πνεύματος της είναι οι ίδιες ιδιότητες που πυροδοτούν την αυτοκαταστροφή της. Η Griffin ρωτά: «Αν υπήρχε αυτό το άνοιγμα για τη μητέρα της Charlotte, θα συνέχιζε να ζει; Ξέρω ότι η ίδια μου η μητέρα ένιωθε περιορισμένη στη μικρότητα της οικιακής ζωής… Με τον καιρό, όπως πολλές γυναίκες, η μητέρα μου έγινε ένα με τον περιορισμό της. Την καθόριζαν όλα όσα δεν μπορούσε να κάνει, και μετά δεν έκανε ποτέ και μετά φοβόταν να κάνει. Έχασε την ικανότητα να φανταστεί οποιαδήποτε άλλη ζωή.»

Η Griffin δείχνει επίσης πώς η δική της ζωή συνδέεται με τη ζωή του Χίμλερ και πώς η ζωή μας μπορεί να συνδεθεί ή να επηρεαστεί από ανθρώπους και γεγονότα πολύ μακριά. Γράφει: «Ως άνθρωπος που έγραψε ιστορία, ο Χάινριχ Χίμλερ διαμόρφωσε πολλές παιδικές ηλικίες, συμπεριλαμβανομένης, με ένα πιο διακριτικό τρόπο, και της δικής μου. Και μια προηγούμενη ιστορία, μια ιστορία κυβερνήσεων, πολέμων, κοινωνικών εθίμων, ιδέες για το φύλα….. ..διαμόρφωσαν την παιδική ηλικία του Χάινριχ Χίμλερ με την ίδια βεβαιότητα οποιασδήποτε φιλοσοφίας ανατροφής παιδιών». Αναφέρεται και στον αντίκτυπο των συμβουλών των Γερμανών ειδικών σε θέματα ανατροφής παιδιών που συμβούλευαν τους γονείς να κυριαρχήσουν και να καταπιέσουν και να συντρίψουν τη θέληση του παιδιού. Ο Δρ Σρέμπερ υποστήριζε ότι «Το παιδί πρέπει να διαποτίζεται από την μη δυνατότητα να κλείσει κάτι στην καρδιά του».

Πεποιθήσεις και ιδέες,  πυρηνικά απόβλητα, ρύπανση, τραύματα και άλλες δυστυχίες ταξιδεύουν στο χρόνο και ξεπερνούν τα σύνορα. Ο Χίμλερ έγραψε ιστορία που είχε καταστροφικές συνέπειες μίλια μακριά από τη Γερμανία. Στο βιβλίο της Το Βραχιόλι της Φωτιάς, πρόσφατο καλοκαιρινό ανάγνωσμα, η Ελληνοεβραία συγγραφέας Βεατρίκη Σαίας Μαγρίζου ακολουθεί την ιστορία της οικογένειάς της στον 20ο αιώνα στη Θεσσαλονίκη, όπου περίπου 96% των ανθρώπων από την εβραϊκή κοινότητα [46.091 άτομα] στάλθηκαν στο Άουσβιτς. Μόνο 1950 άνθρωποι επέστρεψαν. Εξήντα από τις συναγωγές τους, το νεκροταφείο, τα σχολεία και οι περιουσίες τους ήταν ερείπια. Η αφήγηση της Μαγρίζου για τις προδοσίες και τις διαδικασίες καταγραφής κάθε Εβραίου από την Γκεστάπο, και αυτό που ακολούθησε, είναι παρόμοιες με τις ιστορίες στο βιβλίο της Griffin.

Θα ολοκρώσω αυτό το κείμενο με δύο αποσπάσματα από αυτά τα δυο βιβλία. Η Μαγρίζου, αναφερόμενη στον εαυτό της, γράφει στο τέλος του βιβλίου της: «…αισθάνθηκε την ανάγκη να γράψει για αλήθειες, για να γίνει ο κόσμος καλύτερος». Η Griffin γράφει: «Μόνο που γνωρίζουμε ότι οι συνέπειες κάθε πράξης συνεχίζονται και οι ίδιες προκαλούν άλλες συνέπειες έως ότου μια μεταγενέστερη γενιά θα δεχτεί τις συνθήκες που δημιουργήθηκαν  από αυτές τις πράξεις ως αναπόφευκτες. Εκτός κι αν αυτή η γενιά προσπαθήσει να ξετυλίξει το μυστήριο».

 Just art

«Ξεχνάμε ότι είμαστε η ιστορία. Έχουμε φροντίσει το αριστερό χέρι να μην γνωρίζει το δεξί».

«Ίσως είμαστε σαν τις πέτρες. Η δική μας ιστορία και η ιστορία του κόσμου είναι ενσωματωμένη μέσα μας, κρατάμε μια λύπη βαθιά μέσα μας και δεν μπορούμε να κλάψουμε μέχρι να τραγουδηθεί αυτή η ιστορία».

Από το βιβλίο της Susan Griffin  A Chorus of Stones: The Private Life of War  /  Ένα Ρεφραίν ή Μια Χορωδία από Πέτρες: Η Ιδιωτική Ζωή του Πολέμου

«Τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούνται από το δικαίωμα να είσαι, το δικαίωμα να γίνεις και το δικαίωμα να ανήκεις» Thomas Hubl

 Σεπτέμβρης στην Ελλάδα και λίγη τέχνη                      Η μετάφραση θα είναι διαθέσιμη σύντομα

«ΤΟ ΤΕΙΧΟΣ Υπάρχει τόση σκληρότητα στην μη συμπεριληπτικότητα, και τόση μη συμπεριληπτικότητα στο να νιώθεις ότι είσαι ανώτερος / ότι δικαιούσαι περισσότερα. Και υπάρχουν πολλοί τοίχοι». Από το βιβλίο Am I Pretty When I Fly? An Album of Upside Down Drawings  /  Είμαι Χαριτωμένη Όταν Πετώ; Ένα ‘Αλμπουμ Με Ανάποδα Σχέδια της Joan Baez 

«Είναι απίστευτο πώς ο φόβος χτίζεται μέσα σου, από τους γονείς σου και τους άλλους γύρω σου. Είσαι τόσο αθώος / α στην αρχή που δεν ξέρεις». Από το βιβλίο Walk Through Walls: A Memoir /  Περπάτα Μέσα Από Τους Τοίχους της Μαρίνας Αμπράμοβιτς, περφόρμανς καλλιτέχνης

«Ένας καλλιτέχνης πρέπει να καταλάβει τη σιωπή. Ένας / Μία καλλιτέχνης πρέπει να δημιουργήσει έναν χώρο για να μπει η σιωπή στο έργο του / της. Η σιωπή είναι σαν ένα νησί στη μέση ενός ταραγμένου ωκεανού». Μαρίνα Αμπράμοβιτς, περφόρμανς καλλιτέχνης

“Να συμπεριφέρεστε καλά στη γη: δεν σας την έδωσαν οι γονείς σας, σας τη δάνεισαν τα παιδιά σας. Δεν κληρονομήσαμε τη Γη από τους Προγόνους μας, τη δανειζόμαστε από τα Παιδιά μας.” Ιθαγενής Αμερικανική Παροιμία

«Πρέπει να προστατεύσουμε τα δάση για τα παιδιά, τα εγγόνια και τα παιδιά που δεν έχουν γεννηθεί. Πρέπει να προστατεύσουμε τα δάση για όσα δεν μπορούν να μιλήσουν από μόνα τους, όπως τα πουλιά, τα ζώα, τα ψάρια και τα δέντρα». Qwatsinas, Nuxalk Nation

Η Susan David, της οποίας το έργο επικεντρώνεται στα συναισθήματα και τις αξίες, αναφέρεται σε έναν όμορφο χαιρετισμό που χρησιμοποιείται στη Νότια Αφρική, από όπου προέρχεται, «sawubona», μια αφρικανική λέξη για το «γεια». Λέει: «Υπάρχει μια όμορφη και ισχυρή πρόθεση πίσω από τη λέξη γιατί το «sawubona», κυριολεκτικά μεταφρασμένο, σημαίνει, «σε βλέπω, και βλέποντάς σε, υπάρχεις / σε φέρνω στην ύπαρξη». Στα ελληνικά ο πιο συνηθισμένος χαιρετισμός όταν συναντιόμαστε και αποχαιρετούμε είναι το «Γειά», που προέρχεται από την ελληνική λέξη υγεία και μεταφράζεται ως «να έχεις την υγεία σου». Έτσι, σήμερα θα ήθελα να ανοίξω την σημερινή ανάρτηση με αυτούς τους δύο χαιρετισμούς.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Σε προσωπικό επίπεδο, ο Σεπτέμβρης ήταν μέχρι στιγμής ένας σχετικά ήσυχος μήνας, με δουλειές και επισκευές στο σπίτι και στον κήπο καθώς προετοιμαζόμαστε για το χειμώνα. Επίσης εξακολουθούμε να επισκεπτόμαστε την παραλία όταν δεν φυσάει πολύ, αλλά σε ένα άλλο επίπεδο αυτός ο μήνας έφερε καταστροφή καθώς οι φθινοπωρινές βροχές έχουν προκαλέσει τεράστιες πληγές στην Ελλάδα [και σε άλλους τόπους]. Αυτός ο Σεπτέμβρης έφερε συλλογική ανησυχία και θλίψη στο δικό μου μέρος του πλανήτη και περιβαλλοντική καταστροφή «βιβλικών» διαστάσεων. Κυρίως η κεντρική Ελλάδα έχει βιώσει πλημμύρες που έχουν αφήσει πίσω τους ένα ίχνος καταστροφής καθώς δρόμοι, γέφυρες, κτίρια, φράγματα και ζωτικής σημασίας υποδομές έχουν ξεριζωθεί και παρασυρθεί από τα ορμητικά λασπόνερα. Ολόκληρα χωριά έχουν κυριολεκτικά βυθισθεί, έχουν όπως διάβασα κάπου «σβηστεί από τον χάρτη» .

Από την ασφάλεια του σπιτιού μου ένιωσα λίγο από αυτόν τον πόνο ενώ παρακολουθούσα τις ειδήσεις και σκεφτόμουν όλα όσα συνέβαιναν κατά τη διάρκεια της ημέρας, ξυπνώντας τη νύχτα ανησυχώντας για άτομα που γνωρίζω. Η Ελλάδα είναι μικρός τόπος και αυτό αυξάνει τις πιθανότητες να γνωρίζουμε ανθρώπους σε όλη τη χώρα, κάτι που φέρνει τα γεγονότα πιο κοντά στην πόρτα μας. Περίμενα με αγωνία τι θα μπορούσε να συμβεί σε συγκεκριμένα χωριά ή κοινότητες. Ένιωσα έντονες εκρήξεις ενσυναίσθησης και συμπόνιας κι αναλογίστηκα τις υποδομές που θα έπρεπε να είναι στη θέση τους για να λειτουργήσουν ως προστατευτικές ασπίδες τουλάχιστον σε ορισμένες περιπτώσεις. Ανησυχώ για το μέλλον και πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση για τους ανθρώπους που ζουν αυτόν τον εφιάλτη. Τι θα γίνει με τα χιλιάδες νεκρά ζώα και τα οχήματα που επιπλέουν στο νερό; Σκέφτομαι τους ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους. Ανησυχώ για το πώς θα επιβιώσουν οι άνθρωποι οικονομικά. Σκέφτομαι τι μπορεί να επιφυλάσσει σε όλους μας το μέλλον σε πλανητικό επίπεδο. Καθώς παρακολουθούσα στην οθόνη ανθρώπους στις ταράτσες να περιμένουν μέρες μέχρι να φτάσουν τα συνεργεία διάσωσης  και άλλους να αρνούνται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, την έλλειψη πόσιμου νερού και την καταστροφή των υποδομών, δεν μπορούσα παρά να νιώσω θυμό για το πώς οι οικονομικές και πολιτικές αποφάσεις πολλών, πολλών δεκαετιών τόσο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλα πολύ μεγαλύτερα πλαίσια συγκέντρωσης εξουσίας, έχουν οδηγήσει στην ευρύτερη οικολογική κρίση.

Άνθρωποι έχουν πεθάνει και πολλοί έχουν παρακολουθήσει τα σπίτια τους να βυθίζονται κάτω από το νερό χάνοντας ό,τι είχαν, ενώ άλλοι έχουν χάσει γεωργικές εκτάσεις, καλλιέργειες, αγροκτήματα και μικρές επιχειρήσεις, τα μέσα και τα εργαλεία που τους εξασφάλιζαν τα προς το ζην. Οι περιοχές που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό μοιάζουν με εμπόλεμες ζώνες. Δεν νομίζω ότι η χώρα να έχει ξανά δοκιμαστεί από τέτοιες ακραίες πλημμύρες. Η καταιγίδα Daniel έριξε βροχή ενός έτους στην κεντρική Ελλάδα μέσα σε μια μέρα. Μάλλον θα αλλάξει τη μορφολογία των περιοχών που έχουν πληγεί και σίγουρα έφερε το καταστροφικό πρόσωπο της Φύσης στο προσκήνιο της συνειδητοποίησής μας. Και όλα αυτά συνέβησαν μετά από ένα καλοκαίρι πρωτόγνωρων δασικών πυρκαγιών.

Η οικονομική καταστροφή είναι τεράστια αφού η παραγωγική καρδιά της χώρας βρίσκεται στην κεντρική Ελλάδα. Η πλημμυρισμένη περιοχή της Θεσσαλίας είναι μια από τις πλουσιότερες αγροτικές περιοχές της Ελλάδας, παράγοντας περισσότερο από το ένα τέταρτο της γεωργικής παραγωγής της χώρας. Αυτές οι περιοχές που τώρα μοιάζουν με βαλτότοποι είναι πλέον πιθανές εστίες εξάπλωσης ασθενειών. Δεν υπάρχει ρεύμα, δεν υπάρχει καθαρό τρεχούμενο νερό και υπάρχουν ελλείψεις σε εμφιαλωμένο νερό. Πριν από τρία χρόνια η ίδια περιοχή επλήγη από έναν σπάνιο για την Μεσόγειο κυκλώνα, τον Ιανό, και διατέθηκε χρηματοδότηση για την κατασκευή και την ενίσχυση αντιπλημμυρικών κατασκευών. Είναι προφανές ότι τα όποια αντιπλημμυρικά μέτρα είχαν υλοποιηθεί δεν κατάφεραν να θωρακίσουν τις πλημμυρισμένες περιοχές από αυτά τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Για λόγους που με την πάροδο του χρόνου θα γίνουν σαφείς, φαίνεται ότι η ποσότητα ή / και η ποιότητα των υφιστάμενων υποδομών δεν ήταν επαρκής.

Κάποιες φωνές υποστηρίζουν ότι «είμαστε όλοι μαζί σε αυτό». Λοιπόν, ειλικρινά, δεν θα είναι το ίδιο για όλους. Ποτέ δεν είναι. Αυτή η φράση κλισέ μπορεί μερικές φορές να μην είναι χρήσιμη, γιατί δεν αντικατοπτρίζει όλη την αλήθεια. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι και αλήθεια και όχι αλήθεια. Εάν δεν αποσαφηνιστεί, μπορεί να συγκαλύψει σκληρές αλήθειες σχετικά με τις περιστάσεις και τις διαφορετικές πραγματικότητες των ανθρώπων και μπορεί συχνά να οδηγήσει στη φίμωση του θυμού που μπορεί να υποκινήσει δράση, και στην αγανάκτηση ή στην αφήγηση της αλήθειας. Ναι, είμαστε διασυνδεδεμένοι, αυτό που συμβαίνει σε ένα μέρος της χώρας ή του κόσμου και στους συνανθρώπους μας μας επηρεάζει με πολλούς σημαντικούς ορατούς και αόρατους τρόπους. Οι επιπτώσεις αυτής της αλληλεξάρτησης φαίνονται σε οικολογικό, οικονομικό, κοινωνικό, συναισθηματικό, ψυχολογικό και βιολογικό επίπεδο, αλλά είναι επίσης αλήθεια, σε αυτήν την τρέχουσα κατάσταση, για παράδειγμα, ότι όσοι έχουν θέσεις εργασίας που τους επιτρέψουν να εργαστούν αλλού ή εκείνοι που έχουν τα μέσα να αγοράσουν ένα νέο σπίτι ή γεωργική γη ή να ξαναχτίσουν μια ζωή αλλού, θα είναι πιο ικανοί να ξεκινήσουν από την αρχή εν μέσω της θλίψης και των απωλειών τους. Άλλοι θα είναι σε πολύ πιο τραγική κατάσταση. Και όσοι είμαστε μάρτυρες από μακριά, ανεξάρτητα από το πόσο βαθιά νιώθουμε τον πόνο και παρέχουμε υποστήριξη ή το βαθμό που θα επηρεαστούμε από τις παρενέργειες αυτής της καταστροφής, θα είναι σε εντελώς διαφορετικό επίπεδο.

Σε αυτό το σημείο δεν μπορούμε παρά να ελπίζουμε ότι το κράτος θα λειτουργήσει και ότι θα παράσχει επαρκή οικονομική στήριξη και ότι θα υπάρξουν αποζημιώσεις και ανοικοδόμηση των κοινοτήτων. Ελπίζουμε οτι θα υπάρξει φροντίδα για τους ηλικιωμένους και όσους δεν διαθέτουν μέσα. Ελπίζουμε ότι αυτή η νέα περιβαλλοντική τραγωδία θα οδηγήσει σε πιο υπεύθυνες πολιτικές και δράσεις σχετικά με την περιβαλλοντική κρίση, αλλά και την ανάγκη να δημιουργηθούν οι κατάλληλες υποδομές. Ελπίζουμε επίσης ότι αυτό που είναι γνωστό ως ελληνική φιλοξενία, καθώς και η αλληλεγγύη και η συμπόνια θα φθάσουν αυτούς που έχουν ανάγκη.

Υπάρχει ένα κομμάτι στο βιβλίο του Stephen Batchelor σχετικά με το ανήκειν και τη συμπόνια. Εξηγεί πώς η συμπόνια μας εκτείνεται συνήθως σε όσους βρίσκονται στη μία πλευρά του αόρατου φράγματος που μας χωρίζει από τον υπόλοιπο κόσμο. Είναι πιο εύκολο για εμάς να αισθανόμαστε συμπόνια για όλα όσα ανήκουν στον τομέα του «εγώ» και του «δικού μου», όπως τους εαυτούς μας, τους φίλους και τις οικογένειές μας, τις κοινότητες μας και τις αθλητικές ομάδες μας. Γράφει: «Οι δεσμοί που μας ενώνουν, είτε πρόκειται για κοινούς γονείς είτε για μια αυθαίρετη προτίμηση για την ίδια ποδοσφαιρική ομάδα, υπερβάλλονται από την επιθυμία του να ανήκεις και τον φόβο της απόρριψης. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε μια σκληρότερη αντίληψη σχετικά με το «εμείς» και «αυτοί».

Ωστόσο, συνεχίζει, δεν είναι πάντα έτσι, γιατί υπάρχουν στιγμές που το φράγμα αίρεται και νιώθουμε τους πόνους άλλων ανθρώπων, ανθρώπων που δεν γνωρίζουμε και ανθρώπων που δεν ανήκουν στις ομάδες μας. Γράφει: «Νιώθω συγκινημένος από τη δεινή θέση εκείνων που δεν ξέρω και πιθανότατα ποτέ δεν θα γνωρίσω: το πεινασμένο παιδί, το εγκαταλελειμμένο σκυλί, τα ρεύματα των προσφύγων….. Και όταν τελικά συναντώ τον Χ και μου λέει πόσο φοβισμένος νιώθει να πει σε κάποιον ότι είναι HIV θετικός, όλη η προηγούμενη μου δυσαρέσκεια εξαφανίζεται και η θλίψη και ο τρόμος του γίνονται και δικοί μου. Όσο διαρκούν αυτές οι εύθραυστες στιγμές, κατοικώ σε έναν κόσμο όπου όλα τα έμβια όντα ενώνονται από τη λαχτάρα τους να επιβιώσουν και να είναι ασφαλή. Αναγνωρίζω την αγωνία των άλλων όχι ως δική τους αλλά ως δική μου. Είναι σαν να έχει αποκαλυφθεί ολόκληρη η ζωή ως ένας ενιαίος οργανισμός: το να απλώσω το χέρι σε κάποιον που πονάει είναι τόσο φυσικό και ασυνείδητο όσο το να απλώσω το χέρι μου στο πληγωμένο μου γόνατο».

Αυτόν τον μήνα αισθάνθηκα επίσης κάπως κουρασμένη, αλλά παρόλα αυτά διάβασα, είδα ζωγραφική και ζωγράφισα και λίγο. Άκουσα επίσης κάποιες συνεντεύξεις της Joan Baez αφού αγόρασα το νέο μικρό βιβλίο της με τα απομνημονεύματα της με ανάποδα σκίτσα και σχέδια που έχει κάνει με το μη κυρίαρχο χέρι της. Χαίρομαι που η Baez δημοσίευσε αυτά τα τα σχέδια. Οι πειραματισμοί της μου θύμισαν δικά μου σχέδια με το αριστερό χέρι στο παρελθόν. Είχα χρησιμοποιήσει το αριστερό χέρι για να συμπληρώσω ή να ολοκληρώσω κατά κάποιο τρόπο ζωγραφική που είχα κάνει με το δεξί μου χέρι, και βρήκα ότι με αυτόν τον τρόπο ενισχύονταν η συμβολική και συναισθηματική φύση των σχεδίων.

Νομίζω ότι ορισμένες από τις λεζάντες των σχεδίων της Baez, συγκεκριμένου πολιτισμικού και χρονικού περιεχομένου ή χιούμορ, δεν έγιναν πλήρως κατανοητά, αλλά η τέχνη μόλις μεταφερθεί από τον δημιουργό στο κοινό μένει στους θεατές ή συμμετέχοντες πλέον να δώσουν το δικό τους νόημα. Η περφόρμανς καλλιτέχνης, από την πρώην Γιουγκοσλαβία, όπως της αρέσει να λέει, η Μαρίνα Αμπράμοβιτς, έχει μεταξύ άλλων υποστηρίξει στο καλλιτεχνικό μανιφέστο της: «Ένας καλλιτέχνης δημιουργεί τα δικά του σύμβολα. Τα σύμβολα είναι η γλώσσα ενός καλλιτέχνη. Στη συνέχεια, η γλώσσα πρέπει να μεταφραστεί. Μερικές φορές είναι δύσκολο να βρεις το κλειδί».

Στην εισαγωγή του βιβλίου με τον τίτλο How I Got Turned Upside Down  / Πως Με Αναποδογύρισαν, η Baez περιγράφει τις πρώτες της εμπειρίες με την τέχνη: «Όταν ήμουν πολύ μικρή, ζωγράφισα ένα κοριτσάκι με τα μαλλιά του να πετούν στον αέρα. Κρατούσε έναν χαρταετό, ο οποίος πετούσε προς την αντίθετη κατεύθυνση, αλλά γενικά ήταν μια αρκετά καλή απεικόνιση για ένα παιδί. Αμέσως μετά, αποφοίτησα στο να σχεδιάζω αγελάδες με τεράστιους μαστούς και μετά σκηνές των Ιθαγενών της Αμερικής. Στο σχολείο, με πολλά κραγιόνια, γέμισα ένα ολόκληρο φύλλο χαρτί κατασκευής με μια εικόνα της γης, μετά πήρα μια χαρτοπετσέτα και έτριψα όλο το χαρτί μέχρι που έλαμψε….. Στην τρίτη δημοτικού, ζωγράφισα εικόνες της Bambi και του Thumper σε απλό χαρτί από ένα μπλοκ ζωγραφικής. Τα έκοψα και τα πούλησα στους συμμαθητές μου για τρία σεντς το ένα». Για κάποιους από εμάς που αγαπούσαμε τη ζωγραφική ως παιδιά, μερικές από τις ιστορίες της ίσως μας φανούν γνώριμες.

Στα επόμενα κεφάλαια βλέπουμε την εξέλιξη των καλλιτεχνικών της δραστηριοτήτων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Για παράδειγμα, όταν ήταν έντεκα της δόθηκε ένα βιβλίο με ένα σκίτσο του προφίλ μιας γυναίκας στο εξώφυλλο, με τίτλο Draw Me / Ζωγράφισε Με, και μια ξύλινη ανθρώπινη φιγούρα με κινούμενα μέρη. Σε άλλο κεφάλαιο περιγράφει την επιστροφή της στην τέχνη μέσω της ζωγραφικής πορτρέτων όταν ήταν εβδομήντα χρονών. Γράφει: «Μια μέρα, αποφάσισα να ζωγραφίσω ένα πορτρέτο……. Συνέχισα να ζωγραφίζω πορτρέτα ανθρώπων που είχαν παλέψει για κοινωνική αλλαγή μέσω της μη βίας». Μέσα από τα άλλοτε τρυφερά και άλλοτε χιουμοριστικά σχέδια και τα σύντομα κεφάλαιά της αγγίζει επίσης θέματα όπως η συμπεριληπτικότητα, ο εκφοβισμός (bullying), η σκληρότητα, η πατριαρχία, η εξαφάνιση των ειδών και η ζημιά που προκαλούμε στο περιβάλλον.

Στην προηγούμενη ανάρτηση σχετικά με θέματα του ανήκειν, αναφέρθηκα σε ένα άλλο βιβλίο με εικονογραφήσεις The Arrival / Η Άφιξη του Shaun Tan για τη μετανάστευση, το πνεύμα των μεταναστών και τις ιστορίες τραύματος και ανθεκτικότητας. Επιστρέφω σε αυτό σήμερα, καθώς ξανά-ξεφύλλισα  το βιβλίο.

Στην τελευταία σελίδα της ελληνικής έκδοσης, ο εκδότης [νομίζω] γράφει· «Πώς είναι να ταξιδεύεις, σε μια νέα, άγνωστη χώρα, χωρίς να ξέρεις τι σε περιμένει; Να ελπίζεις σε μια καλύτερη ζωή, χωρίς καμία εγγύηση ότι θα τη βρεις; Πώς είναι να νιώθεις ξένος και μόνος, αγναντεύοντας ένα –ίσως– αφιλόξενο μέρος όπου θα χτίσεις το μέλλον σου; Αναζητάς καλύτερες ευκαιρίες ζωής, χωρίς να έχεις παλέψει με τους φόβους σου. Τον μεγάλο φόβο του κάθε μετανάστη που ξεριζώνεται από τον τόπο του. Θα θυμάται άραγε ό,τι άφησε πίσω; Θα βρει κάτι που να αξίζει το τραύμα του αποχωρισμού;»

Στην ιστοσελίδα του ο Shaun Tan γράφει:

«Πέρα από οποιαδήποτε προσωπικά ζητήματα, όμως, νομίζω ότι το «πρόβλημα» του ανήκειν είναι ίσως περισσότερο ένα βασικό υπαρξιακό ζήτημα με το οποίο όλοι ασχολούμαστε κατά καιρούς, αν όχι σε τακτική βάση. Αναδύεται ιδιαίτερα όταν τα πράγματα πάνε στραβά με τη συνηθισμένη μας ζωή, ή όταν κάτι αμφισβητεί την άνετη πραγματικότητα μας ή αψηφά τις προσδοκίες μας – που είναι συνήθως η στιγμή που ξεκινάει και μια καλή ιστορία. Συχνά βρισκόμαστε σε νέες πραγματικότητες – ένα νέο σχολείο, δουλειά, σχέση ή χώρα, καθεμία από τις οποίες απαιτεί κάποια επανεφεύρεση του «ανήκειν».

Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για το βιβλίο και το θέμα του ανήκειν στην ιστοσελίδα του:: https://www.shauntan.net/arrival-book

Τέλος, αυτές τις μέρες αποφάσισα να μειώσω τον αριθμό των εισερχόμενων μειλ. Καθώς λοιπόν κοίταζα τα μηνύματα βρήκα ένα που περιελάμβανε ένα ποίημα του Ράινερ Μαρία Ρίλκε, με το οποίο θα κλείσω την σημερινή ανάρτηση:

Ήσυχε/η φίλε /η που έφτασες ως εδώ, / νιώσε πώς η αναπνοή σου δημιουργεί περισσότερο χώρο γύρω σου.

Ας είναι αυτό το σκοτάδι καμπαναριό / κι εσύ η καμπάνα. Καθώς χτυπάς,

Ό,τι σε χτυπάει γίνεται η δύναμή σου. / Βάδισε εμπρός και πίσω  προς την αλλαγή.

Πώς είναι, τέτοια ένταση πόνου; / Αν το ποτό είναι πικρό, μεταμόρφωσε τον εαυτό σου σε κρασί.

Σε αυτήν την ασυγκράτητη / αβάσταχτη νύχτα, / γίνε το μυστήριο στο σταυροδρόμι των αισθήσεών σου, 

το νόημα που θα ανακαλύψεις εκεί.

Κι αν ο κόσμος έπαψε να σε ακούει, / πες στη σιωπηλή γη: ρέω. Στο ορμητικό νερό, μίλησε / πες: υπάρχω.