Posted on by

Μετάφραση και διορθώσεις έχουν ολοκληρωθεί

Ηome and homecoming

Σπίτι και κατοικία / οικία, πατρίδα, τόπος καταγωγής, μεταναστεύσεις και επιστροφές, επιστροφή και το αίσθημα του ανήκειν

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας, η κατοικία μας, το σπίτι μας, η πατρίδα, οι μεταναστεύσεις μας, οι πολλές επιστροφές μας, η επιστροφή και το αίσθημα του ανήκειν, αποτελούν αντικείμενα διαπραγμάτευσης μέσα στον εαυτό μας, στις σχέσεις και στα ευρύτερα πολιτιστικά και γεωγραφικά πλαίσια στα οποία βρισκόμαστε. Έχω ζήσει σε δύο χώρες, σε πολλά σπίτια, σε αρκετά μέρη, και έχω ταξιδέψει στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Τώρα ζω σε ένα μικρό γραφικό μέρος, μια μικροσκοπική κηλίδα στον χάρτη, που δεν φαίνεται καν στη λάμπα της υδρογείου που έχω στο σπίτι μου. Ζω σ’ ένα μικρό νησί που ενώ σχεδίαζα να μείνω για ένα ή δύο χρόνια, έχτισα ένα σπίτι κι έριξα άγκυρα.

Ανάλογα με το αν έχουμε ζήσει σε ένα μέρος όλη μας τη ζωή ή όχι, η αίσθηση του σπιτιού, της πατρίδας ή της επιστροφής στο σπίτι μπορεί να περιλαμβάνει την αίσθηση της ύφανσης ενός δικτύου ανάμεσα σε όλα τα μέρη που βρεθήκαμε ή που φτιάξαμε ένα σπίτι. Όπου κι αν βρεθούμε, οι αναμνήσεις μας είναι μαζί μας. Το σπίτι θα μπορούσε να βιωθεί κι ως το άθροισμα των εμπειριών μας που κατά κάποιο τρόπο σμιλεύουν την ανάμνησή όλων των σπιτιών που έχουμε δημιουργήσει και των χώρων όπου έχουμε ζήσει.

Το σπίτι δεν είναι μόνο μια αρχιτεκτονική κατασκευή, αλλά και μια ψυχολογική. Ο Juhani Pallasmaa [Φινλανδός αρχιτέκτονας και συγγραφέας] ισχυρίζεται ότι «το σπίτι είναι μια εξατομικευμένη κατοικία και τα μέσα αυτής της λεπτής εξατομίκευσης φαίνεται να είναι έξω από την αντίληψή μας για την αρχιτεκτονική….. Το σπίτι είναι μια έκφραση της προσωπικότητας και της οικογένειας και των πολύ μοναδικών προτύπων / μοτίβων της ζωής τους . Κατά συνέπεια, η ουσία του σπιτιού είναι πιο κοντά στην ίδια τη ζωή παρά στα τεχνουργήματα». Ο Pallasmaa περιγράφει επίσης πώς το σώμα μας δεν είναι ξεχωριστό από την κατοικία του και πώς τα στοιχεία της αρχιτεκτονικής είναι συναντήσεις που αλληλεπιδρούν με τη μνήμη. Τα σώματα και οι κινήσεις μας βρίσκονται σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον μας και ο κόσμος και ο εαυτός μας αλληλοενημερώνονται και επαναπροσδιορίζονται συνεχώς. Γράφει: «Η απανθρωπιά της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και των πόλεων μπορεί να γίνει κατανοητή ως η συνέπεια της παραμέλησης του σώματος και των αισθήσεων, και μια ανισορροπία στο αισθητηριακό μας σύστημα».

Έχουν γραφτεί πολλά βιβλία, δοκίμια και άρθρα και έχει διεξαχθεί αρκετή έρευνα σχετικά με τις έννοιες στον τίτλο της σημερινή; ανάρτησης. Οι έννοιες μπορούν να ειδωθούν μέσα από διαφορετικούς φακούς και κάθε έννοια μπορεί να σημαίνει τόσα πολλά. Η παρούσα ανάρτηση περιλαμβάνει μόνο ένα χαλαρό νήμα ιδεών και βιωμένης εμπειρίας άλλων και δικής μου. 

Η Μάγια Αγγέλου [Maya Angelou] είχε πει ότι «Είσαι ελεύθερος μόνο όταν συνειδητοποιήσεις ότι δεν ανήκεις σε κανένα μέρος – ότι ανήκεις σε κάθε μέρος – σε κανένα μέρος». Τόσο το να ανήκουμε στον εαυτό μας όσο και το να είμαστε γειωμένοι στην αλήθεια ότι ανήκουμε επίσης εδώ, ζώντας με την προεξέχουσα επίγνωση ότι ο πλανήτης είναι το σπίτι μας μας επιτρέπει να διαπραγματευόμαστε καλύτερα τόσο το ανήκειν όσο και την έννοια του σπιτιού / της πατρίδας. Το απόφθεγμα της Angelou η Brene Brown το ερμήνευσε ως εξής: «Μπερδεύουμε το άισθημα του να ανήκεις κάπου με το να ταιριάζεις [fit in], αλλά η αλήθεια είναι ότι το να ανήκουμε πηγάζει από την καρδιά μας, και όταν ανήκουμε στον εαυτό μας και πιστεύουμε στον εαυτό μας πάνω απ’ όλα ανήκουμε παντού και πουθενά». Στο βιβλίο της, Braving the Wilderness, η Brown γράφει: «Το να ανήκεις σημαίνει να γίνεσαι αποδεκτός / ή για σένα τον ίδιο / την ίδια. Το να ταιριάζεις σημαίνει ότι γίνεσαι αποδεκτός / η επειδή είσαι σαν όλους τους άλλους.

Η επιστροφή στο σπίτι [homecoming] μπορεί επίσης να θεωρηθεί ότι αγγίζει κάτι που δεν συνδέεται απαραιτήτως με την καταγωγή μας ή με τα σπίτια και τους τόπους όπου ζούμε, αλλά απλώς την ανθρώπινη ουσία μας. Καθώς συνεχίζουμε να διαπραγματευόμαστε και να εξερευνούμε την έννοια του σπιτιού / πατρίδας μας, τις επιστροφές μας και το αίσθημα του ανήκειν, νομίζω ότι είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι είμαστε όλοι ένα εγγενές μέρος αυτού του πλανήτη, του κόσμου, του Σύμπαντος, αλλά και ότι το Σύμπαν και ο πλανήτης δεν μας ανήκουν.

1973

Γεννήθηκα στην Αυστραλία από Έλληνες μετανάστες γονείς.  Εκεί πέρασα τα παιδικά μου χρόνια και το 1973 μετακομίσαμε στην Ελλάδα.

2004

Νομίζω ότι ήταν το 2004 που επισκέφτηκα μια γκαλερί τέχνης στην Αθήνα. Δεν μπορώ να πω ότι θυμάμαι λεπτομέρειες, αλλά αγόρασα ένα βιβλιαράκι με τον τίτλο Home Coming της Hilde Aagaard. Είναι μια συλλογή από διαφορετικά πράγματα που σχετίζονται με τις έννοιες του σπιτιού – εστίας και της επιστροφής από καλλιτέχνες, συγγραφείς και άλλους ανθρώπους. Το ξαναδιάβασα πρόσφατα. Παρακάτω υπάρχουν μερικές ιδέες και σκέψεις για αυτές της έννοιες μέσα από το βιβλίο. Δεν παραθέτω, αλλά μάλλον παρέχω εν συντομία την ουσία διαφόρων κομματιών:

Στο βιβλίο περιλαμβάνεται μια άσκηση που έχω κάνει και η ίδια, και αν θυμάμαι καλά, την έχω χρησιμοποιήσει στο παρελθόν ως γραπτή προτροπή για τους μαθητές μου.

Η κάπως προσαρμοσμένη δική μου εκδοχή:

Γράψτε για την πρώτη ανάμνηση ενός τόπου, του πρώτου σπιτιού που ζήσατε και που θυμόσαστε… επικεντρωθείτε στην πρόσοψη, το εσωτερικό, την ατμόσφαιρα, μια αγαπημένη γωνιά ή δωμάτιο, τον κήπο ή το μπαλκόνι, καλωσορίστε τυχόν περιστατικά, αναμνήσεις [ή συναισθήματα ] που μπορεί να προκύψουν

Κάποιος επικεντρώθηκε στην εμπειρία του να βρίσκεσαι ανάμεσα σε  δύο γλώσσες. Αυτό είναι κάτι το οποίο μπορώ να νιώσω. Το να είμαι δίγλωσση έφερε πολλή χαρά και ευκολία,  και για πολλά χρόνια εισοδήματα. ΄Εφερε όμως και πόνο

Όπως ο Χάνσελ και η Γκρέτελ και άλλοι χαρακτήρες παραμυθιών, προσπαθούμε συχνά να βρούμε το δρόμο της επιστροφής ακολουθώντας ψίχουλα

Αναμνήσεις σπιτιών και όνειρα σπιτιών… Κι εγώ συχνά αναρωτιέμαι τι μπορούν να μας πουν τα αληθινά σπίτια ή τα σπίτια μας για τα όνειρά μας και τι μας λένε τα σπίτια στα όνειρά μας για την πραγματική μας ζωή, την ψυχική μας δομή

Το θέμα της φυγής και της δημιουργίας σπιτιών / νέων πατρίδων κάπου ή οπουδήποτε

Ένα απόσπασμα από το βιβλίο που αναφέρεται στην ταινία του Christian Jacque, La Loi c’est la Loi / Ο Νόμος Είναι Νόμος: «Δεν μπορεί να κάνει ένα βήμα προς τη μια ή την άλλη χώρα χωρίς τον κίνδυνο να τον ξυλοκοπήσουν ως ξένο. δεν μπορεί να κινηθεί προς καμία κατεύθυνση»

Ένας  που συμμετέχει στο βιβλίο εκφράζει το συναίσθημα ότι είναι / νιώθει ριζωμένος κάπου παρά τις πολλές μετατοπίσεις του

Κάποια άλλη έγραψε: «Όταν ήμουν μικρή αγκάλιαζα το σπίτι όταν επέστρεφα από τις διακοπές… άπλωνα τα χέρια / μπράτσα μου και άγγιζα τους τοίχους…»  Όταν ο πατέρας μου αποφάσισε ότι ήταν ώρα να πουλήσουμε το σπίτι μας και να μετακομίσουμε στην Ελλάδα, υπήρχαν πολλά δάκρυα. Ήθελα να πάρω μαζί μου λίγο χώμα από τον αυστραλιανό μας κήπο.

Ένα άλλο άτομο περιγράφει πώς, παρόλο που έζησε σε πολλά διαφορετικά σπίτια  στην παιδική του ηλικία, υπάρχει ένα βιωματικό σπίτι της παιδικής ηλικίας που μετακινείται μαζί του καθώς μετακομίζει και ταξιδεύει. Μεταμορφώνεται στην πορεία

Σε ένα ποίημα για την επιστροφή, ο ποιητής κάνει αναφορά στα θέματα της μητρικής γλώσσας, των οικείων ουρανών και τόπων, των αγαπημένων προσώπων και στο πώς όταν επιστρέφουμε στο σπίτι μας τα μέρη που έχουμε επισκεφτεί γίνονται εξωπραγματικά, τα νιώθουμε μονοδιάστατα και πρέπει να ταιριάξουμε ξανά στο παλιό μας δέρμα.

Κάποιος περιγράφει το πώς όταν επιστρέφουμε κάπου έχουμε αλλάξει και συνάμα έχουμε παραμείνει ίδιοι και το μέρος στο οποίο έχουμε επιστρέψει έχει και αυτό με τη σειρά του αλλάξει και είναι επίσης το ίδιο…. Αμφιταλαντευόμαστε μεταξύ εξοικείωσης και μη εξοικείωσης.

Ένας έγραψε για το πώς η επιστροφή σε ένα παιδικό σπίτι μπορεί να είναι δυσβάσταχτη. Γράφει: «το σπίτι έγινε ένα κινούμενο κουτί τρόμου…».

Για μερικούς ανθρώπους το σπίτι ήταν πολλά μέρη

Και κάποιος ισχυρίστηκε ότι το σπίτι είναι αγάπη, αλλά απαιτείται επίσης ένα μέρος και χρόνο για να ξεδιπλωθεί η αγάπη

2006

Το 2006 διάβασα το δημοφιλές εκείνη την εποχή βιβλίο του John Bradshaw, Homecoming: Reclaiming and Championing Your Inner Child, σχετικά με την διαδικασία επιστροφής στον εαυτό μας μέσα από την επανεξέταση της παιδικής μας ηλικίας, του δεύτερου μεγαλώματος του εαυτού μας και την αποκατάσταση της αλήθειας».

Ένα απόσπασμα από το βιβλίο:

«Στη φαντασία και τον μύθο η επιστροφή στο σπίτι είναι ένα δραματικό γεγονός… Στην πραγματικότητα όμως η εξορία συχνά τελειώνει σταδιακά, χωρίς δραματικά εξωτερικά γεγονότα που να σηματοδοτούν το πέρασμά της. Η ομίχλη στον αέρα εξατμίζεται και ο κόσμος έρχεται στο επίκεντρο…» Sam Keen

Πρόσφατη δεκαετία

Στο βιβλίο της, Γράμμα στην κόρη μου / Letter to My Daughter, η Maya Angelou γράφει: «Ο Τόμας Γουλφ προειδοποίησε στον τίτλο του σπουδαίου Αμερικάνικου μυθιστορήματος ότι «Δεν μπορείς να ξαναπάς σπίτι». Μου άρεσε το βιβλίο αλλά ποτέ δεν συμφώνησα με τον τίτλο. Πιστεύω ότι ποτέ δεν μπορεί κανείς να φύγει από το σπίτι του. Πιστεύω ότι κάποιος κουβαλά τις σκιές, τα όνειρα, τους φόβους και τους δράκους του σπιτιού κάτω από το δέρμα του, στις ακραίες γωνίες των ματιών και πιθανώς στο τρίχωμα του λοβού του αυτιού. Το σπίτι είναι εκείνη η νεανική περιοχή όπου ένα παιδί είναι ο μόνος πραγματικός ζωντανός κάτοικος. Οι γονείς, τα αδέρφια και οι γείτονες, είναι μυστηριώδεις οπτασίες, που έρχονται, φεύγουν και κάνουν περίεργα ανεξιχνίαστα πράγματα μέσα και γύρω από το παιδί, τον μόνο δικαιούχο πολίτη της περιοχής. Μπορεί να συμπεριφερόμαστε κόσμια και με τρόπους σοφιστικέ, αλλά πιστεύω ότι νιώθουμε πιο ασφαλείς όταν μπαίνουμε μέσα στον εαυτό μας και βρίσκουμε το σπίτι μας εκεί, ένα μέρος όπου ανήκουμε και ίσως το μόνο μέρος που πραγματικά ανήκουμε…»

Σε τουλάχιστον τρία από τα βιβλία του, Hardwiring Happiness, Resilient and Neurodharma, ο Rick Hanson γράφει για τις δυο φυσιολογικές λειτουργίες μας, την αντίδραση και την ανταπόκριση, την οποία αποκαλεί πράσινη ζώνη, όπου αισθανόμαστε ασφαλείς, ικανοποιημένοι και συνδεδεμένοι με τους άλλους. Πιστεύει ότι αυτή είναι η βάση μας ή το βασικό μας σπίτι / home base και μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε αυτήν την κατάσταση καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.

«Ο συντονισμός με τον εσωτερικό κόσμο μας ήταν σαν μια γιορτή καλωσορίσματος». Daniel J. Siegel

Η επιστροφή στο σπίτι είναι επίσης μια επιστροφή στις αισθήσεις και τα συναισθήματα του σώματός μας, και στο σημείο που βρισκόμαστε αυτή ακριβώς τη στιγμή. Μερικές φορές το πετυχαίνουμε αυτό μέσω διαλογισμού ή άλλων πρακτικών ενσυνειδητότητας.

Διαλογισμός της Tara Brach

Βιώνοντας την επιστροφή στο σπίτι του εαυτό μας μέσω ή κατά τη διάρκεια του διαλογισμού.

Αυτός ο διαλογισμός εστιάζει στην αναπνοή ως άγκυρα για την επιστροφή στο σπίτι μας / στο εαυτό μας. Ξεκινάμε με μια σκόπιμη αναπνοή και στη συνέχεια καθιερώνουμε τη φυσική αναπνοή ως βάση. Οι οδηγίες προτείνουν συγκέντρωση στην αναπνοή. Άλλα κύματα αισθήσεων ή συναισθημάτων μπορούν να συμπεριλαμβάνονται όταν ζητούν την προσοχή μας καθώς καλλιεργούμε μια ανοιχτή και πλήρη συνειδητή παρουσία. Η ελευθερία μας προκύπτει καθώς αναγνωρίζουμε την άμορφη επίγνωση που είναι το σπίτι μας και τα φυσικά και συνεχώς μεταβαλλόμενα κύματα εμπειρίας που ζουν μέσα μας.

Ιούνιος 2023

Καθώς αναλογιζόμουν το σημερινό θέμα, αγόρασα το βιβλίο The Half Known Life: In Search of Paradise / Η Μισή Γνωστή Ζωή:Αναζητώντας τον Παράδεισο του συγγραφέα μη μυθοπλασίας Pico Iyer, ο οποίος έχει ταξιδέψει εκτενώς και έχει γράψει για τα ταξίδια του. Δεν το έχω διαβάσει ακόμα, αλλά έχω εξερευνήσει λίγο τη δουλειά του ακούγοντας ομιλίες του.

Σε μια ομιλία για την ταυτότητα μίλησε για το πώς μερικοί άνθρωποι είναι ενσωματωμένοι σε έναν πολιτισμό και κάποιοι ζουν στη διασταύρωση πολλών πολιτισμών είτε μέσω ταξιδιών και μετανάστευσης, είτε λόγω προσφυγιάς, είτε μέσω διαφορετικών εθνοτικών καταβολών και διαφυλετικών σχέσεων και οικογενειών. Το να βρισκόμαστε στη διασταύρωση πολλών πολιτισμών μπορεί να μας παρέχει περισσότερους φακούς για να δούμε τον κόσμο. Ταξιδεύοντας και βιώνοντας άλλους πολιτισμούς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τον κόσμο, την κοινή μας ανθρωπιά και τις διαφορές μας από ένα μέρος μεγαλύτερης κατανόησης και αποδοχής. Ο Iyer σημειώνει ότι ο κόσμος είναι πλουσιότερος από τις πεποιθήσεις μας και από όσα γνωρίζουμε, και ότι οι ιδέες ξενοφοβίας και τοξικού λαϊκισμού μπορούν σε κάποιο βαθμό να ξεπεραστούν όταν ταξιδεύουμε ή όταν ερχόμαστε σε επαφή με άλλους πολιτισμούς.

Posted on by

Βιρτζίνια Σατίρ                                                                   Η μετάφραση έχει ολοκληρωθεί

«Το βλέπω καθαρά πλέον, πως η οικογένεια αποτελεί ένα μικρόκοσμο, μια μικρογραφία του κόσμου. Μπορούμε να μελετήσουμε την οικογένεια για να καταλάβουμε τον κόσμο». Virginia Satir

«Θα ήθελα φυσικά να δω να συνδέεται κάθε θεσμός με την ευημερία της οικογένειας» Virginia Satir

«Αισθήματα  αυταξίας μπορούν να ανθίσουν μόνο σε μια ατμόσφαιρα όπου οι ατομικές διαφορές εκτιμώνται, τα λάθη γίνονται ανεκτά, η επικοινωνία είναι ανοιχτή και οι κανόνες είναι ευέλικτοι – το είδος της ατμόσφαιρας που υπάρχει σε μια οικογένεια φροντίδας». Virginia Satir

«Ερχόμαστε κοντά με βάση τις ομοιότητές μας. μεγαλώνουμε με βάση τις διαφορές μας». Virginia Satir

«Υπάρχουν πέντε ελευθερίες: Η ελευθερία να βλέπεις και να ακούς αυτό που είναι. / Η ελευθερία να λες αυτό που νιώθεις και σκέφτεσαι. / Η ελευθερία να νιώθεις αυτό που πραγματικά νιώθεις. / Η ελευθερία να ζητάς αυτό που θέλεις. / Η ελευθερία να παίρνεις ρίσκα για λογαριασμό σου». Virginia Satir

Ο Μάιος είναι συνήθως ο μήνας που αρχίζω να πλένω και να μαζεύω τα χειμωνιάτικα ρούχα για να κάνω χώρο για τα καλοκαιρινά. Αυτό συνεπάγεται κάποια αναδιοργάνωση των αποθηκευτικών χώρων και στόχος μου είναι να έχει σε μεγάλο βαθμό ολοκληρωθεί η διαδικασία μέχρι το τέλος του μήνα. Φέτος αποφάσισα παράλληλα να ασχοληθώ και με την οργάνωση όλων των μη ψηφιακών φωτογραφιών που δεν βρίσκονταν σε άλμπουμ. Στο μεταξύ με την άφιξη των πρώτων καλοκαιρινών ημερών, έφτασαν κι ένας επίμονος πονόλαιμος και βήχας. Όλα αυτά τα καθημερινά επηρέασαν λιγάκι τα σχέδια που δημοσιεύω σήμερα.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Σήμερα θα αναφερθώ στο έργο της Βιρτζίνια Σατίρ. Ήθελα να επιστρέψω σε αυτό εδώ και αρκετό καιρό, τόσο για να φρεσκάρω τη μνήμη μου, όσο και για να δω τις βασικές ιδέες της μέσα από την οπτική του σημερινού εαυτού [μου] και να δω τι μου φαίνεται σχετικό και αληθινό σήμερα.

Η Virginia Satir ήταν μια χαρισματική και πρωτοπόρος ψυχοθεραπεύτρια και συγγραφέας, η οποία θεωρείται από πολλούς ως η Μητέρα της Οικογενειακής Θεραπείας. Ήταν η ιδρύτρια της Satir Transformational SystemicTherapy, το οποίο είναι ένα μοντέλο συστημικής θεραπείας που εξελίχθηκε από τη δουλειά της. Σε αυτή την προσέγγιση, το οικογενειακό σύστημα θεωρείται ως μια μονάδα αντί για ένα άθροισμα των μερών του και στόχος αυτής της προσέγγισης είναι να βοηθήσει τα άτομα και τις οικογένειες να επιλύσουν προβλήματα και να βελτιώσουν τις σχέσεις τους μεταμορφώνοντας ολόκληρο το οικογενειακό σύστημα. Υπάρχουν τέσσερις βασικές αρχές που συνδέονται με την προσέγγιση της Satir: η αρχή του «εαυτού», της επικοινωνίας, των ορίων και του χρόνου. Το μοντέλο αλλαγής της Satir ή τα στάδια της διαδικασίας της αλλαγής είναι τα ακόλουθα: (1) το παλιό status quo, (2) αντίσταση στην αλλαγή (3) χάος (4) ενσωμάτωση νέων δυνατοτήτων, και τέλος, (5) ένα νέο status quo.

Η αντίσταση στην αλλαγή σε οποιοδήποτε καθιερωμένο status quo είναι αναμενόμενη επειδή τα συστήματα και όλοι οι οργανισμοί επιθυμούν ισορροπία και ομοιόσταση – ακόμα και όταν αυτή είναι καταπιεστική ή δυσλειτουργική – και στη συγκεκριμένη περίπτωση μπορεί να εξυπηρετεί τους γονείς ή μόνο τον ένα σύντροφο. Η θεραπευτική διαδικασία συχνά απαιτεί να περάσει κανείς από τα στάδια πολλές φορές. Ο Forrest Hanson ανέβασε ένα βίντεο διάρκειας 10 λεπτών με τον τίτλο, Γιατί η αλλαγή είναι τόσο δύσκολη;, στο οποίο εξηγεί συνοπτικά τη σημαντική διαδικασία της ομοιόστασης (homeostasis) σε επίπεδο βιολογικών οργανισμών, σε ατομικό επίπεδο, καθώς και σε επίπεδο σχέσεων.  Προκειμένου να διατηρηθεί μια κατάσταση ομοιόστασης,  συχνά η οικογένεια, οι φίλοι και άλλες κοινωνικές ομάδες (εργασιακές, εκπαιδευτικές, πολιτιστικές, πολιτικές, κ.λ.π.) στις οποίες ανήκουμε ή συμμετάσχουμε αντιστέκονται ή προσπαθούν να εμποδίσουν και να μπλοκάρουν την αλλαγή γιατί καθώς ένα κομμάτι του παζλ προσπαθεί να αλλάξει αναπόφευκτα ασκεί πίεση σε όλα τα κομμάτια του παζλ

Επιπλέον, το έργο της Σατίρ εστιάζει στη ζεστασιά και την ενσυναίσθηση και είναι ολιστικό με την έννοια ότι λαμβάνει υπόψη το ατόμο, την οικογένεια και το περιβάλλον. Η Σατίρ ενδιαφέρθηκε για την ανατροφή παιδιών που εκτιμούν τον εαυτό τους. Πίστευε ότι η οικογένεια είναι ένας μικρόκοσμος και ότι η αλλαγή και η θεραπεία της οικογένειας θα συνέβαλλε στη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου. Με αυτό κατά νου, ταξίδεψε σε πολλές χώρες και δημιούργησε ομάδες επαγγελματικής κατάρτισης σε όλο τον κόσμο. Ενσωμάτωσε επίσης διαλογισμούς και την ποιητική γραφή στα εργαστήρια και τα γραπτά της. Στα ράφια της βιβλιοθήκης μου βρήκα ελληνικές εκδόσεις των βιβλίων της, The New Peoplemaking / πλάθοντας ανθρώπους, για το οποίο θα γράψω περισσότερα παρακάτω, και Meditations and Inspirations.

Ένα δείγμα από αυτό το μικρό βιβλίο με ποιήματα και ασκήσεις διαλογισμού:

Νιώσε το θησαυρό σου / Το θαύμα ότι είσαι / όχι μόνο γιατί είσαι εσύ / αλλά επειδή είσαι μια εκδήλωση / των παγκόσμιων νόμων / του σύμπαντος / Δεν φτιάχνουμε εμείς τον εαυτό μας / Εμείς είμαστε μόνο συν-δημιουργοί / Αγάπα τον εαυτό σου / γιατί είσαι / ένα μέλος του Σύμπαντος.

Αλλά όπως είπα, το βιβλίο στο οποίο θα αναφερθώ περαιτέρω είναι το The New Peoplemaking / πλάθοντας ανθρώπους, το οποίο επιμελήθηκε και επανεκδόθηκε το 1988 και μεταφράστηκε στα ελληνικά το 1989. Έχω αυτήν την έκδοση, αλλά στην πραγματικότητα το αγόρασα και το διάβασα, πριν από δώδεκα χρόνια περίπου, ενώ έκανα ένα μάθημα οικογενειακής θεραπείας. Ανακάλυψα ότι είχα επισημάνει με ενθουσιασμό πολλές ιδέες και σημεία, τα οποία μου θύμισαν εκείνον τον πρώην εαυτό μου. Το βιβλίο διαβάζεται σαν ένα γράμμα της συγγραφέα προς τον αναγνώστη, κι επίσης, περιέχει σκίτσα της Σάτιρ, τα οποία απεικονίζουν τις διάφορες δυναμικές σχέσεων που περιγράφει και τις πολλές μεταφορές που τείνει να χρησιμοποιεί. Υποστήριξε ότι επειδή οι μεταφορές δημιουργούν εικόνες ενισχύουν τη μάθηση. Μια από τις πιο γνωστές της μεταφορές είναι το «παγόβουνο» μέσω του οποίου προτείνει ότι οι συμπεριφορές μας είναι μόνο τα κορυφαία ορατά στρώματα του παγόβουνου και ότι υπάρχουν πολλά στρώματα από κάτω, όπως: οι τρόποι αντιμετώπισης συμβάντων, τα συναισθήματα, οι αντιλήψεις, οι προσδοκίες, οι αξίες, οι πεποιθήσεις και οι επιθυμίες μας. Το βιβλίο είναι επίσης γεμάτο με βιωματικές ασκήσεις.

Άλλες μεταφορές που χρησιμοποιούσε είναι οι μεταφορές του «υφαντού» και του «κηπουρού». Υπάρχει ένα βίντεο 14 λεπτών στο YouTube με τίτλο: “Τι λέει η Virginia Satir για την ανατροφή παιδιών που εκτιμούν τον εαυτό τους”, όπου αναφέρεται σε αυτές τις μεταφορές. Η Satir λέει για παράδειγμα: «Οι γονείς πρέπει να είναι καλοί κηπουροί… και τι κάνει ο κηπουρός; Παίρνουν σπόρους και δεν λένε ποτέ στον σπόρο: «Άκου, αν δεν μεγαλώσεις με τον τρόπο που θέλω να μεγαλώσεις, θα σε πετάξω / διώξω». Λένε: «Τώρα, θα μάθω ποιες είναι οι συνθήκες ανάπτυξης σου… ποιο είναι το φως, το λίπασμα, η θερμοκρασία…», και αυτό θα ήθελα να δω να κάνουν οι άνθρωποι με τα παιδιά… Επίσης περιμένοντας τον σπόρο να φυτρώσει… Γνωρίζοντας ότι χρειάζεται λίγος χρόνος για να φυτρώσει ένας σπόρος, να ξεδιπλωθεί ένας σπόρος,  και στο μεταξύ συνεχίζεις να τον εμπιστεύεσαι».

Σε αυτό το βιβλίο η Satir εστιάζει στα χαρακτηριστικά των οικογενειακών συστημάτων και στο πώς μπορούν να αλλάξουν και να γίνουν πιο λειτουργικά. Διακρίνει τις δυσλειτουργικές οικογένειες, οι οποίες τείνουν να είναι κλειστά συστήματα, και τις πιο λειτουργικές οικογένειες  που είναι πιο ανοιχτά συστήματα. Πρότεινε ότι η οικογένεια είναι ένα μέρος όπου δημιουργούνται / πλάθονται άνθρωποι. Διαπίστωσε μέσα από τη δουλειά της με οικογένειες και άτομα ότι τα ανθρώπινα όντα μπορούν να γίνουν ευέλικτα και μπορούν να αλλάξουν και ότι οι ενήλικες έχουν τη δύναμη να επηρεάσουν θετικά τόσο τη δική τους συμπεριφορά όσο και τη συμπεριφορά και τη ζωή των παιδιών τους.

Μερικοί από τους τομείς και τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται είναι το γεγονός ότι τα επιφανειακά προβλήματα και οι προβληματικές συμπεριφορές είναι σπάνια το πραγματικό πρόβλημα. Αντί να πακετάρουμε ή να αρχειοθετούμε σε φακέλλους τα συναισθήματα και το παρελθόν μας, η επεξεργασία των μπλοκαρισμένων εμπειριών μας μπορεί να μας απελευθερώσει να ζήσουμε και να σχετιζόμαστε καλύτερα. Στο βιβλίο γράφει πως ανεπίλυτα ζητήματα του παρελθόντος γίνονται συχνά εμπόδιο για την πλήρη αποδοχή στις σχέσεις και δηλώνει ότι «όσο κοιτάμε το παρόν, αλλά βλέπουμε το παρελθόν, όλο και περισσότερο θα υψώνονται τα τείχη. Αν συναντήσετε το απορριμματοφόρο, πείτε το και αδειάστε το».

Έχει επίσης επεκταθεί στα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει η αίσθηση χαμηλής αυτοεκτίμησης και χαμηλής αυταξίας στις σχέσεις και τις οικογένειες. Ακολουθούν δυο αποσπάσματα, τα οποία αποκαλύπτουν τις απόψεις της για αυτό το θέμα:

«Αισθήματα αυταξίας μπορούν να ανθίσουν μόνο μέσα σε μια ατμόσφαιρα, στην οποία αναγνωρίζονται οι ατομικές διαφορές, εκφράζεται ανοικτά η αγάπη, τα λάθη χρησιμοποιούνται για να μάθεις, η επικοινωνία είναι ανοικτή και οι κανόνες ελαστικοί, αναπτύσσεται η υπευθυνότητα (η σύζευξη της υπόσχεσης με την πραγμάτωση) και εφαρμόζεται στην πράξη η τιμιότητα, στην ατμόσφαιρα εκείνη που βρίσκει κανείς σε μια διαπαιδαγωγούσα οικογένεια [οικογένεια φροντίδας]».

«Τιμώντας όλα τα κομμάτια του εαυτού μας και όντας ελεύθεροι να τα αποδεχτούμε, χτίζουμε τη βάση για αυτοεκτίμηση ψηλής στάθμης. Το αντίθετο σημαίνει σύγκρουση με τη φύση. Πολλοί από εμάς δημιουργήσαμε σοβαρά προβλήματα στον εαυτό μας, επειδή δεν πετύχαμε να καταλάβουμε πως είμαστε μοναδικά όντα. Αντίθετα, προσπαθήσαμε να χωρέσουμε σε ένα καλούπι για να είμαστε όπως όλοι οι άλλοι. Μερικά είδη διαπαιδαγώγησης βασίζονται στη σύγκριση και στην ομοιομορφία. Αυτό σχεδόν πάντα έχει αποτέλεσμα το χαμηλό αυτοσεβασμό».

Η Σατίρ εξετάζει τους διαφορετικούς τρόπους επικοινωνίας και τα παιχνίδια επικοινωνίας, και μερικά από τα αποτελέσματα αυτών.  Επίσης στο κεφάλαιο 7 διακρίνει πέντε  τρόπους αλληλεπίδρασης  / ανταπόκρισης:  συμβιβασμό, μομφή, υπολογισμό, παραπλάνηση, και ευθεία ή ρέουσα ανταπόκριση, και υποστηρίζει ότι μαθαίνουμε αυτούς τους τρόπους επικοινωνίας όταν είμαστε πολύ μικροί.  Όσον αφορά την ανταπόκριση που η ίδια αποκαλεί άμεση ή ρέουσα γράφει: “Διαθέτουμε και μία άλλη ανταπόκριση που ονόμασα ευθεία ή ρέουσα.  Σε αυτή την ανταπόκριση όλα τα μέρη του μηνύματος ακολουθούν την ίδια κατεύθυνση… η φωνή και τα λόγια συμφωνούν με την έκφραση του προσώπου, τη στάση του σώματος και τον τόνο. Οι σχέσεις είναι ελεύθερες, εύκολες και ειλικρινείς και οι άνθρωποι δεν αισθάνονται να απειλείται η αυτεκτίμηση τους. Αυτή η ανταπόκριση απαλλάσσει από κάθε ανάγκη για συμβιβασμούς, για μομφή, για συσπείρωση μέσα σε ένα κομπιούτερ, για διαρκή κίνηση.”

Αυτή διερευνά επίσης τη φύση και το ρόλο των κανόνων στις οικογένειες.  Στο κεφάλαιο που αφορά τους κανόνες [9] ισχυρίζεται ότι όταν υπάρχει οποιαδήποτε οικογενειακή απαγόρευση σχετικά με την αναφορά στο τι συμβαίνει ή τι έχει συμβεί, τότε αυτό γεννά γόνιμο έδαφος για να αναπτυχθούν ζιζάνια, επειδή όλοι επηρεαζόμαστε από όλα όσα ακούμε και βλέπουμε και προσπαθούμε αυτόματα να κατανοήσουμε / βγάλουμε νόημα. Η Σατίρ γράφει «Όπως είπαμε, η εξήγηση, αν κανείς δεν του δοθεί η ευκαιρία να την ελέγξει, μετατρέπεται σε «γεγονός». Το «γεγονός» μπορεί να είναι ακριβές ή όχι, αλλά σε αυτό θα βασίζει το άτομο τις πράξεις του και τις απόψεις του…. Πολλά παιδιά μεγαλώνουν μέσα σε απαγορεύσεις να σχολιάζουν η να ρωτάνε, και όταν ενηλικιωθούν, βλέπουν τον εαυτό τους σαν κάποια παραλλαγή αγίου ή διαβόλου και όχι σαν πλάσμα ανθρώπινο που ζει, αναπνέει και αισθάνεται.

Η Satir προτείνει ότι «οι επιπτώσεις της συστημικής σκέψης για την προσωπική, την οικογενειακή και την κοινωνική συμπεριφορά είναι εμφανείς παντού σήμερα». Στο κεφάλαιο 10 συζητά πώς υπάρχουν δύο είδη συστημάτων, τα κλειστά και τα ανοιχτά συστήματα. Προτείνει ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να αναπτυχθούν σε ένα κλειστό σύστημα, στην καλύτερη περίπτωση απλώς επιβιώνουν και ότι όλοι θα μπορούσαμε να αναφέρουμε αμέτρητα παραδείγματα κλειστών συστημάτων στον ένα ή τον άλλο βαθμό, όπως οι δικτατορίες στις σύγχρονες κοινωνίες και οι φυλακές, αλλά και τα σχολεία, τα πολιτικά κόμματα, οργανισμοί, κ.λ.π. Μας καλεί να αναρωτηθούμε: Τι θα λέγατε για το σύστημα στην δική σας οικογένειά σας; Είναι ανοιχτό ή κλειστό; Θα πρόσθετα ίσως ότι θα ήταν πιο κοντά στην πραγματικότητα να αναρωτηθούμε: «Σε ποιο βαθμό η οικογένειά ή οποιοδήποτε άλλη ομάδα /  σύστημα είναι ανοιχτό ή κλειστό; ή Ποιες περιοχές τείνουν να είναι πιο κλειστές ή ανοιχτές; γιατί ίσως είναι σχεδόν αδύνατο για οποιοδήποτε σύστημα να είναι εντελώς κλειστό.

Η Σατίρ μας εξηγεί ότι τα συστήματα αποτελούνται από πολλά αλληλένδετα μέρη και ότι κάθε σύστημα πρέπει να έχει έναν σκοπό ή στόχους, οι οποίοι για τις οικογένειες περιλαμβάνουν την ενίσχυση της ανάπτυξης των ατόμων. Υποστηρίζει ότι η βασική διαφορά μεταξύ των συστημάτων περιλαμβάνει τη σχέση τους με την αλλαγή. Ενώ ένα κλειστό σύστημα είναι πιο άκαμπτο όταν πρόκειται για αλλαγή και πιο αποσυνδεδεμένο από τον έξω κόσμο, σε ένα ανοιχτό σύστημα υπάρχει λιγότερο άκαμπτη διασύνδεση μεταξύ των διαφορετικών μελών και του εξωτερικού κόσμου, καθώς και περισσότερη επίγνωση του ρόλου  που έχουν τα μέλη μέσα στο σύστημα. Ισχυρίζεται ότι «Στο ανοιχτό σύστημα τα μέρη διασυνδέονται, αποκρίνονται, το καθένα είναι ευαίσθητο ως προς τα υπόλοιπα και επιτρέπουν στην πληροφορία να ρέει ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό περιβάλλον τους». Επίσης, στα ανοιχτά συστήματα, σε αντίθεση με τα κλειστά συστήματα, η αξία του εαυτού είναι  πρωταρχική, η ισχύς και η απόδοση δευτερεύουσες. Σε πιο κλειστά συστήματα η δύναμη είναι πιο συγκεντρωμένη και πολύ πιο σημαντική από τη μοναδικότητα, την αυτονόητη αξία του καθενός, την ελεύθερη επικοινωνία και την αλλαγή.

Εξετάζει και άλλα θέματα, λόγου χάρη, την οργάνωση των οικογενειών, τους τύπους οικογενειών και την εκτεταμένη οικογένεια, την οικογένεια μέσα στην κοινωνία, τους αναπτυξιακούς κύκλους της ζωής, τα προχωρημένα χρόνια, την οικογένεια του μέλλοντος, τη δική της αίσθηση πνευματικότητας, την παγκόσμια ειρήνη και πολλά άλλα. Όμως, καθώς η ανάρτηση έχει γίνει αρκετά μακροσκελής, θα τελειώσω εδώ με ένα απόσπασμα από το βιβλίο που είναι αντιπροσωπευτικό των αξιών της.

«Η γέννηση σου, η γέννηση μου, η γέννηση του καθενός είναι ένα πνευματικό γεγονός και αφορμή εορτασμού. Προφανώς είναι ανάγκη να παρέχουμε το πλουσιότερο πλαίσιο ώστε κάθε παιδί να μεγαλώσει και να γίνει πλήρως ανθρώπινο. Δε φτάσαμε ακόμη σε αυτό το σημείο. Για πολλούς, το θαύμα της γέννησης αμαυρώνεται από τις θλιβερές συνθήκες στις οποίες γεννιούνται τα παιδιά. Μολαταύτα, όταν αποδεχόμαστε το γεγονός ότι κάθε παιδί περιέχει τα συστατικά ενός «ζώντος και βαδίζοντος» θαύματος, τότε έχουμε μια βάση για τη θεμελίωση θετικής συμπεριφοράς σε παγκόσμια κλίμακα. Σίγουρα, αυτό αρχίζει από την οικογένεια. Προχωρούμε αργά προς αυτήν την ευλάβεια απέναντι στη ζωή.  Στην προσπάθεια μας να αλλάξουμε τη συμπεριφορά, είναι εύκολο να συντρίψουμε το πνεύμα, αφήνοντας έτσι ανάπηρο το κορμί και κοιμισμένο το μυαλό. Αυτή η προσέγγιση οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην εξομοίωση της αξίας ενός ανθρώπου με τη συμπεριφορά που ακολουθεί. Ενώ, όταν θυμόμαστε  πως η συμπεριφορά είναι κάτι που μαθαίνεται, μπορούμε ταυτόχρονα να τιμούμε το πνεύμα και να καλλιεργούμε μια πιο θετική συμπεριφορά».

Posted on by

Δεν μπορείς να ευχαριστήσεις τους πάντες…….                             Η μετάφραση έχει ολοκληρωθεί   (8/6/’23)               

«Υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ της θετικής σκέψης και του υπαρξιακού θάρρους». Barbara Ehrenreich

«Η άλλη πλευρά της θετικότητας είναι επομένως μια σκληρή επιμονή στην προσωπική ευθύνη. Εάν η επιχείρησή σου αποτύχει ή η δουλειά σου εξαλειφθεί, πρέπει να οφείλεται στο ότι δεν προσπάθησες αρκετά, δεν πίστευες ακράδαντα στο αναπόφευκτο της επιτυχίας σου».  Barbara Ehrenreich

«Η εσωτερικότητα δεν είναι ένα μέρος όπου θέλουμε να χτίσουμε και να περάσουμε τη ζωή μας. Δεν είναι επίσης ο τόπος όπου θα μπορέσουμε να επιτύχουμε κάποια σημαντική κοινωνική αλλαγή. Δεν θέλουμε να μας ελέγχουν αμφίβολες υποσχέσεις αυτό-μεταμόρφωσης ή να ζούμε εμμονικά με τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις προσδοκίες μας για αυτοβελτίωση».  (Terry Eagleton, cited in Edgar Cabanas and Eva Illouz)

«Δεν είμαστε πολύ καλοί στο να κάνουμε συζητήσεις για τις δυσκολίες μας, αυτές είναι πολύ ευάλωτες συζητήσεις, απαιτούν να αφήσουμε αυτή τη μάσκα, να εμφανιστούμε ως αυθεντικά και ολοκληρωμένα άτομα, συμπεριλαμβανομένων των κομματιών μας που δεν μας χαροποιούν και τόσο ή που πιστεύουμε ότι δεν είναι απαραίτητα κατάλληλα για δημόσια κατανάλωση, αλλά κατά ειρωνικό τρόπο, αυτό το είδος ευάλωτης αυτό-έκφρασης είναι συχνά αυτό που βοηθά τους ανθρώπους να αισθάνονται πραγματικά ότι γίνονται αποδεκτοί από τους άλλους.»  Rick and Forrest Hanson

Η σημερινή ανάρτηση είναι ένας συνδυασμός διαφορετικών πραγμάτων και αντικατοπτρίζει αναγνώσματα και κάποιες ενασχολήσεις μου.Υπάρχουν νέες ζωγραφιές με ένα κοινό θεματικό νήμα να τις διατρέχει, μια άσκηση από την ομιλία της περασμένης εβδομάδας [25/05/2023] του Rick Hanson, ένας σύνδεσμος ενός πρόσφατου επεισοδίου από το εβδομαδιαίο podcast του Dr Rick και Forrest Hanson,, και τέλος, μια παρουσίαση του βιβλίου, Manufacturing Happy Citizens: How the Science and Industry of Happiness Control Our Lives των Edgar Cabanas και Eva Illouz. το οποίο έχει μεταφραστεί και στα Ελληνικά.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Α. Αρχικά, στο επεισόδιό τους στη διεύθυνση: https://www.youtube.com/watch?v=Zu1y3aHgmTs, ο Δρ Rick Hanson  και ο γιος του Forrest εξερευνούν το λεγόμενο «σύνδρομο του απατεώνων»  / “imposter syndrome”,  που περιγράφει την κοινή εμπειρία της αμφιβολίας και του άγχους για τις ικανότητες και την αξία μας, την τελειομανία και τις πολιτισμικές και κοινωνικές  δυνάμεις που ακυρώνουν την αξία των ανθρώπων συστημικά, και που «επηρεάζει δυσανάλογα άτομα με υψηλές επιδόσεις και ιδιαίτερα τις γυναίκες. Συζητούν αυτό που ο Rick Hanson αποκαλεί «κατασκευή συνδρόμων» / “construct or syndrome creep” που είναι βασικά η τάση παθολογίας και ιατρικοποίησης κοινών, φυσιολογικών ανθρώπινων εμπειριών. Το «σύνδρομο του απατεώνα» είναι ένα παράδειγμα. Ο Forrest περιγράφει τα στάδια αυτού του κύκλου από το άγχος για την έναρξη μιας εργασίας μέχρι το στάδιο της ανακούφισης μόλις ολοκληρωθεί η εργασία ή εκπληρωθεί ο στόχος. Σημειώνει ότι είναι κάπως «σαν να λαμβάνει κανείς αναστολή της εκτέλεσης του». Αναφέρονται σε τουλάχιστον έναν λόγο για τον οποίο συμβαίνει αυτό όπως ο παγκόσμιος μηχανισμός των μέσων μαζικής ενημέρωσης που είναι σαν ένα θηρίο αχόρταγο για περιεχόμενο και νέα λαμπερά αντικείμενα.

Διερευνούν γιατί επιτυχημένοι ή ικανοί άνθρωποι μπορεί να το βιώσουν, τρόπους για να απελευθερωθούμε από την αυτό-αμφιβολία και τη σύγκριση, να πιστέψουμε στον εαυτό μας και να έχουμε υγιή αυτοπεποίθηση, καθώς και την σημασία της εύρεσης υποστήριξης από συμμάχους και της αναγνώρισης της πηγής των κινήτρων μας. Ο Rick Hanson λέει: «…. αν η θεμελιώδης ρίζα του κινήτρου μας είναι να ευχαριστούμε τους άλλους, ή να τους εξευμενίζουμε, να τους κατευνάζουμε, να προσπαθούμε να κερδίσουμε τον πόλεμο έγκρισης κάθε μέρα, ω, ω, ω, απλώς αισθάνομαι λυπημένος και που το λέω, η προσωπική μου θλίψη και κυρίως θλίψη για αμέτρητους άλλους ανθρώπους. Και στο τέλος της ημέρας, ποιός είναι ο στίχος του τραγουδιού; «Δεν μπορείς να ευχαριστήσεις τους πάντες, άρα πρέπει να ευχαριστήσεις τον εαυτό σου».

Β. Η άσκηση που ανέφερα παραπάνω, με λίγα λόγια, απαιτεί να φέρουμε στο μυαλό μας τους νεότερους εαυτούς μας, ξεκινώντας από τη γέννηση μας, μετά να μεταβούμε στις ηλικίες των  δέκα, είκοσι, τριάντα, σαράντα, και στην δική μου περίπτωσή, στα πενήντα και τα πρόσφατα εξήντα, προκειμένου να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να δει και να νιώσει πώς ήταν, και στη συνέχεια [στη φαντασία μας] να μπούμε ως ο ενήλικος εαυτός μας για να αγκαλιάσουμε, να καταπραΰνουμε, να αποδεχθούμε, να δείξουμε στοργή και να επαινέσουμε αυτόν τον εαυτό. Η δική μου εμπειρία από την άσκηση – που δεν ήταν ακριβώς νέα για μένα – ήταν συναισθηματικά συγκινητική και πρόσφερε ένα είδος ενοποίησης ή βαθύτερης αφομοίωσης. Ένα είδος περίληψης της ατμόσφαιρας της εποχής, των μεγάλων γεγονότων, των στόχων και των προτεραιοτήτων, των αγώνων και προσπαθειών, των επιτευγμάτων, των προκλήσεων και των απωλειών, των κοινών νημάτων κάθε δεκαετίας ήρθε στο προσκήνιο της επίγνωσής μου μαζί με συναισθήματα. Ήμουν επίσης κάπως έκπληκτη από τον «όγκο ζωής» που έλαβε χώρα. Τέλος, μπορώ να υποθέσω ότι η εξάσκηση μου στον διαλογισμό και την ενσυνειδητότητα, με τις προκλήσεις και τα μετέπειτα οφέλη την τελευταία δεκαετία, διαμόρφωσαν τη φύση ή το αποτέλεσμα της άσκησης. Υπήρχε πιθανώς δυνατότητα περισσότερης παρουσίας και καθαρότητας.

Γ. Το βιβλίο που παρουσιάζω σήμερα, Manufacturing Happy Citizens: How the Science and Industry of Happiness Control Our Lives, σε κάποιο βαθμό σχετίζεται με ένα βιβλίο στο οποίο αναφέρθηκα πριν από λίγο καιρό της Dana Becker. [Το βιβλίο έχει μεταφραστεί στα ελληνικά: ΕΥΤΥΧΙΟΚΡΑΤΙΑ: ΠΩΣ Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ ΚΥΒΕΡΝΑ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ]. Οι Edgar Cabanas και Eva Illouz γράφουν ότι το βιβλίο στοχεύει να συμβάλει στη συζήτηση για την ευτυχία από μια κριτική κοινωνιολογική οπτική, και ότι ο όρος « happycracy / ευτυχιοκρατία» – ο τίτλος της αρχικής έκδοσης επινοήθηκε για να τονίσει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του βιβλίου να δείξει τις νέες καταναγκαστικές στρατηγικές, πολιτικές αποφάσεις, στυλ διαχείρισης και καταναλωτικά πρότυπα που, μαζί με μια νέα έννοια του τι σημαίνει η έννοια  του πολίτη, έχουν εμφανιστεί στην εποχή της ευτυχίας. Αξίζει να διαβαστεί γιατί τα επιχειρήματα και τα στοιχεία που παρουσιάζονται φέρνουν στο προσκήνιο τις υποκείμενες πολιτικές και δυναμικές των παγκόσμιων πολιτικών τάσεων και βιομηχανιών ευτυχίας και ευεξίας, που μας βοηθά να γίνουμε πιο συνειδητοποιημένοι  ως καταναλωτές πληροφοριών, βιβλίων, προϊόντων, μαθημάτων και υπηρεσιών και που μπορεί να αυξήσει την αυτενέργεια μας ως πολίτες. Το βιβλίο καταφέρνει να καλύψει πολύ έδαφος, δίνοντάς μας έτσι μια γεύση από μια πολύ μεγαλύτερη εικόνα, που είναι καλό να έχουμε υπόψη μας καθώς αγοράζουμε και συμμετέχουμε σε πράγματα.

Πριν συνεχίσω, θα ήθελα επίσης να διευκρινίσω ότι πιστεύω ότι σε όποιες συνθήκες και ευρύτερα κοινωνικοπολιτικά πλαίσια μπορεί να είμαστε ενσωματωμένοι, αναζητώντας τρόπους: να αυξήσουμε δυνάμεις ή δυνατότητες,  να αναπτύξουμε ψυχολογική ωρίμανση, βοηθώντας τους άλλους και τους εαυτούς μας να είμαστε πιο ειρηνικοί, ικανοποιημένοι και χαρούμενοι είναι άξιοι και καλοί στόχοι. Η αναζήτηση θεραπευτικής υποστήριξης για το τραύμα και τρόπων για να ξεπεραστούν οι αντιξοότητες συμβάλλουν στη δική μας και των άλλων την ευημερία. Είναι επίσης σημαντικό να είμαστε ενήμεροι σχετικά με το τι αποτελεί καλή θεραπεία. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι συχνά «….. οι ψυχολόγοι ήταν απρόθυμοι να παραδεχτούν τη συνενοχή τους με συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτικές ρυθμίσεις, γιατί κάτι τέτοιο θα υπονόμευε μια αξιοπιστία που σφυρηλατείται πάνω στην αξιακή ουδετερότητα που θεωρείται ότι διασφαλίζεται μέσω της  επιστημονικής αντικειμενικότητας και της ηθικής αδιαφορίας για το περιεχόμενο ή τη θεματολογία. Κατά συνέπεια, όπως μαρτυρεί η ιστορική καταγραφή, σε μεγάλο βαθμό, οι ψυχολόγοι υπηρέτησαν κυρίως ως «αρχιτέκτονες προσαρμογής» για τη διατήρηση του status quo και όχι ως παράγοντες αλλαγής» (Jeff Sugarman).  Επιπλέον, οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις και τα εργαλεία θα πρέπει να είναι ασφαλή και θα πρέπει επίσης να στοχεύουν στην αύξηση των γνώσεών μας για τη μικρο- [και] μακρο-πραγματικότητά μας. Τέλος, η εσωτερικότητα δεν είναι ένα μέρος που θέλουμε να περάσουμε τη ζωή μας γιατί δεν επαρκεί από μόνη της για την επίτευξη κάποιας σημαντικής προσωπικής ή κοινωνικής αλλαγής.

Οι συγγραφείς του βιβλίου δηλώνουν στην αρχή ότι το βιβλίο δεν είναι ενάντια στην ευτυχία, αλλά ενάντια στη μειωτική άποψη που ευαγγελίζεται η επιστήμη της ευτυχίας. Υποστηρίζουν ότι το να βοηθάς τους ανθρώπους να αισθάνονται καλύτερα είναι μια αξιέπαινη πρόθεση. Γράφουν; «Ειλικρινά πιστεύουμε ότι η επιστήμη της ευτυχίας βοηθά ορισμένα άτομα, ότι ορισμένες από τις συμβουλές και τις μεθόδους της κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται καλύτερα…. [αλλά] στην τρέχουσα μορφή και χρήση της, η ευτυχία είναι ένα ισχυρό εργαλείο που βοηθά οργανισμούς και θεσμούς να δημιουργήσουν περισσότερους υπάκουους εργαζόμενους, στρατιώτες και πολίτες. Η μορφή της υπακοής στην εποχή μας παίρνει τη μορφή εργασίας πάνω στον εαυτό και μεγιστοποίηση του εαυτού. Τον 18ο και 19ο αιώνα η αξίωση για ατομική ευτυχία είχε μια υπερβατική γεύση. Αλλά μέσα από μια ειρωνική παράκαμψη της ιστορίας, η ευτυχία πλέον υφαίνεται ομαλά στο ιστό της σύγχρονης εξουσίας».

Συγκεκριμένα, οι επιφυλάξεις τους βασίζονται σε τέσσερις κριτικούς προβληματισμούς: γνωσιολογικούς, κοινωνιολογικούς, φαινομενολογικούς και ηθικούς.

Πρώτον, ασχολούνται με τη νομιμότητα της επιστήμης της ευτυχίας ως επιστήμης και της έννοιας της ευτυχίας ως επιστημονικής και αντικειμενικής. Δεν πρόκειται για νέα κριτική. Προτείνουν ότι η επιστήμη της ευτυχίας βασίζεται σε πολλές αβάσιμες υποθέσεις, θεωρητικές ασυνέπειες, μεθοδολογικές ελλείψεις, μη αποδεδειγμένα αποτελέσματα και εθνοκεντρικές και υπερβολικές γενικεύσεις.

Το δεύτερο μέλημα είναι κοινωνιολογικό. Εξετάζουν ποιοι κοινωνικοί παράγοντες βρίσκουν χρήσιμη αυτή την έννοια της ευτυχίας, ποια και ποιών τα συμφέροντα και ιδεολογικές παραδοχές εξυπηρετεί, και ποιες είναι οι οικονομικές και πολιτικές συνέπειες της ευρείας κοινωνικής εφαρμογής της. Σημειώνουν ότι η επιστημονική προσέγγιση της ευτυχίας και η βιομηχανία της ευτυχίας που αναδύεται και επεκτείνεται γύρω από αυτήν συμβάλλουν σημαντικά στη νομιμοποίηση της υπόθεσης ότι ο πλούτος και η φτώχεια, η επιτυχία και η αποτυχία, η υγεία και η ασθένεια είναι δική μας ευθύνη, κάτι που νομιμοποιεί την ιδέα ότι δεν υπάρχουν διαρθρωτικά προβλήματα αλλά μόνο ψυχολογικές ελλείψεις. Αναφέρονται στους οικονομολόγους, οι οποίοι, από τη δεκαετία του 1950 και μετά, έπεισαν τον κόσμο ότι η ατομική αναζήτηση της ευτυχίας ήταν το μόνο ρεαλιστικό υποκατάστατο της αναζήτησης του συλλογικού αγαθού. Ωστόσο, η επιδίωξη της ευτυχίας όπως επινοήθηκε από τους επιστήμονες της ευτυχίας αποτελεί την επιτομή του θριάμβου της προσωπικής κοινωνίας (θεραπευτικής, ατομικιστικής, εξατομικευμένης) έναντι της συλλογικής.

Η τρίτη ανησυχία τους, η οποία θα μπορούσε να ονομαστεί φαινομενολογική, σχετίζεται με το γεγονός ότι πολύ συχνά η επιστήμη της ευτυχίας γεννά πολλά ανομολόγητα κι ανεπιθύμητα αποτελέσματα, επειδή η επιστήμη της ευτυχίας χτίζει την πρότασή της για ευημερία και προσωπική ολοκλήρωση στις ίδιες θεραπευτικές αφηγήσεις ανεπάρκειας. – μη αυθεντικότητας και μη αυτοπραγμάτωσης για τις οποίες υπόσχεται λύσεις. Παράγει επίσης μια νέα ποικιλία «αυτών που αναζητούν την ευτυχία» που απασχολούνται συνεχώς με τη διόρθωση των ψυχολογικών τους ελαττωμάτων και την προσωπική τους βελτίωση, γεγονός που καθιστά την ευτυχία τέλειο αγαθό για μια αγορά που ευδοκιμεί στην εξομάλυνση της εμμονής μας με την ψυχική και σωματική υγεία, αλλά μπορεί να στραφεί εναντίον στους ίδιους ανθρώπους  που εναποθέτουν τις ελπίδες τους σε προϊόντα, υπηρεσίες και θεραπείες ευτυχίας.

Στο κεφάλαιο 4 υποστηρίζουν ότι η ευτυχία έχει γίνει μια σειρά από «συναισθήματοπροιόντα» / ‘emodities’ όπως είναι υπηρεσίες και προϊόντα που υπόσχονται συναισθηματική μεταμόρφωση. Γράφουν ότι αυτά τα προϊόντα  ακολουθούν μια κυκλική διαδρομή. Για παράδειγμα, μπορεί να ξεκινούν ως θεωρίες σε πανεπιστημιακά τμήματα, αλλά γρήγορα ακολουθούν διαφορετικές αγορές, όπως εταιρείες, ερευνητικά ταμεία ή καταναλωτικούς τρόπους ζωής. Η συναισθηματική αυτοδιαχείριση, η αυθεντικότητα και η άνθηση δεν είναι μόνο τρόποι να κάνεις τον εαυτό να παράγει συνεχώς τον εαυτό του, αλλά κα τρόποι που διάφοροι θεσμοί κυκλοφορούν «συναισθηματικά εμπορεύματα» στο κοινωνικό σώμα. Ο Cabanas και η Illouz γράφουν: ότι αυτά τα προϊόντα της ευτυχίας μετέτρεψαν την αναζήτηση της ευτυχίας σε τρόπο ζωής, συνήθεια του νου και της ψυχής, και τελικά, σε ένα μοντέλο του εαυτού που μετατρέπει τους πολίτες των νεοφιλελεύθερων κοινωνιών σε ψυχοπολίτες / psytizens.

Τέλος, η τέταρτη ανησυχία είναι ηθική και αφορά τη σχέση μεταξύ ευτυχίας και πόνου. Γράφουν: «Ταυτίζοντας την ευτυχία και τη θετικότητα με την παραγωγικότητα, τη λειτουργικότητα, την καλοσύνη, ακόμη και την κανονικότητα – και τη δυστυχία με το ακριβώς αντίθετο – η επιστήμη της ευτυχίας μας τοποθετεί στο κύριο σταυροδρόμι της επιλογής μεταξύ ταλαιπωρίας/ δυστυχίας και ευημερίας. Αυτό προϋποθέτει ότι κάποιος έχει πάντα μια επιλογή – η θετικότητα και η αρνητικότητα είναι δύο εκ διαμέτρου αντίθετοι πόλοι – καθώς και ότι υπάρχει η δυνατότητα να απαλλάξουμε τη ζωή μας από τα βάσανα μια για πάντα. Σίγουρα, οι τραγωδίες είναι αναπόφευκτες, αλλά η επιστήμη της ευτυχίας επιμένει στην ιδέα του πόνου και της ευτυχίας ως θέμα προσωπικής επιλογής». Για παράδειγμα, στο κεφάλαιο 5 αναλύουν αρχικά το ισχυρό χάσμα που οι επιστήμονες της ευτυχίας θέτουν μεταξύ αυτού που θεωρούν θετικά και αρνητικά συναισθήματα, στα οποία βασίζονται όταν επανεξετάζουν την έννοια του «μέσου ατόμου». Αμφισβητούν αυτόν τον διαχωρισμό τονίζοντας ορισμένες από τις παγίδες του από κοινωνιολογική άποψη. Υποστηρίζουν επίσης ότι ο επιστημονικός λόγος για την ευτυχία καθιερώνεται σταδιακά ως το κριτήριο για τη μέτρηση του τι θεωρείται υγιές, προσαρμοστικό και ακόμη και φυσιολογικό.

Σημειώνουν ότι τα τελευταία χρόνια, κοινωνιολόγοι, φιλόσοφοι, ανθρωπολόγοι, ψυχολόγοι, δημοσιογράφοι και ιστορικοί έχουν δημοσιεύσει πληθώρα έργων που ασχολούνται με την ευτυχία από κριτική σκοπιά. Το δικό τους βιβλίο έχει εμπνευστεί από τα έργα των Barbara Ehrenreich και Barbara Held σχετικά με την τυραννία της θετικής σκέψης, τις αναλύσεις των Sam Binkley και William Davies για τις σχέσεις μεταξύ ευτυχίας και αγοράς, την εξερεύνηση της ευεξίας ως ιδεολογίας των Carl Cederström και André Spicer, και πολλούς άλλους.

Εξετάζουν τις πολλές ουσιαστικές κριτικές που έχουν ασκηθεί εναντίον του κλάδου όπως η κριτική στις θεμελιώδεις υποθέσεις του χώρου, όπως είναι οι εκτός πλαισίου και εθνοκεντρικοί ισχυρισμοί, οι θεωρητικές υπεραπλουστεύσεις και αντιφάσεις, οι μεθοδολογικές ελλείψεις και προβλήματα, οι υπέρ-γενικεύσεις, τα διανοητικά ελλείμματα, η θεραπευτική μη αποτελεσματικότητα,  η ιδεολογική ατζέντα πολλών από αυτούς που χρηματοδοτούν, προωθούν και εφαρμόζουν την ευτυχία σε οργανισμούς, ιδρύματα υγείας, επιχειρήσεις ψυχαγωγίας, δημόσια πολιτική, στρατό και σχολεία.

Ο Cabanas και η Illouz μας υπενθυμίζουν ότι η ευτυχία δεν πρέπει να θεωρείται ως μια αθώα, καλοπροαίρετη αφαίρεση για ευεξία και ικανοποίηση και χωρίς πολιτιστικές, ηθικές και ανθρωπολογικές προκαταλήψεις και υποθέσεις. Θέτουν το ερώτημα: «…..γιατί η ευτυχία και όχι οποιαδήποτε άλλη αξία –π.χ. δικαιοσύνη, σύνεση, αλληλεγγύη ή πίστη– έχει καταλήξει να παίζει τόσο εξέχοντα ρόλο στις προηγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες….» Υποστηρίζουν ότι έχει αποδειχθεί πολύ χρήσιμη ιδέα για την αναζωπύρωση, τη νομιμοποίηση και την εκ νέου θεσμοθέτηση του ατομικισμού με φαινομενικά μη ιδεολογικούς όρους μέσω του ουδέτερου και έγκυρου λόγου της επιστήμης, επειδή ο ουδέτερος λόγος και οι αφηγήσεις που αναφέρονται σε φυσικές ιδιότητες των ανθρώπινων όντων είναι πάντα πιο πειστικοί και εύκολοι να θεσμοθετηθούν.

Παρέχουν αποσπάσματα από τις εργασίες και τα βιβλία του Μάρτιν Σέλιγκμαν [του πατέρα της θετικής ψυχολογίας], καθώς και για τις διασυνδέσεις του με υπερσυντηρητικά ιδρύματα, τα οποία τον στήριξαν με μεγάλα ποσά χρηματοδότησης. Γράφουν ότι μέσω της επιλεκτικής επιλογής από εξελικτικές, ψυχολογικές, νευροεπιστημονικές και φιλοσοφικές αξιώσεις και έννοιες, η ρουμπρίκα της θετικής ψυχολογίας ήταν μάλλον εκλεκτική και κακώς οριοθετημένη. Παρακολουθούν την ιστορία της χρηματοδότησης του κλάδου και πώς ο κλάδος επεκτάθηκε σε πρωτοφανή επίπεδα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, δημιουργώντας ένα ευρύ και παγκόσμιο θεσμικό δίκτυο. Ακόμη και εταιρείες όπως η Coca-Cola επένδυσαν στη θετική ψυχολογία με στόχο να ανακαλύψουν φθηνότερες και πιο αποτελεσματικές μεθόδους για την αύξηση της παραγωγικότητας, τη μείωση του στρες και του άγχους στην εργασία και την προώθηση της συμμετοχής των εργαζομένων στην εταιρική κουλτούρα.

Παρακολουθούν την ιστορία της θετικής ψυχολογίας. Γράφουν ότι καθώς μεγάλωνε, ενίσχυε τις συμμαχίες της με τους επαγγελματίες, μη ακαδημαϊκούς ομολόγους της και τους οικονομολόγους της ευτυχίας. Μετά την παγκόσμια οικονομική κατάρρευση το 2008, όλο και περισσότερες χώρες που λαμβάνουν συμβουλές από ψυχολόγους και οικονομολόγους της ευτυχίας σκέφτηκαν ότι θα μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιήσουν δείκτες ευτυχίας για να ελέγξουν εάν, παρά τη συνεχιζόμενη πτώση των αντικειμενικών δεικτών ποιότητας ζωής και ισότητας, οι άνθρωποι εξακολουθούν να  νιώθουν καλά, γιατί υποστήριζαν ότι «Αν οι άνθρωποι ισχυρίζονταν ότι είναι ευτυχισμένοι, τότε δεν υπήρχε λόγος ανησυχίας – γιατί τελικά, η ευτυχία δεν ήταν ο πραγματικός και απώτερος στόχος της πολιτικής, προτεραιότητα έναντι της δικαιοσύνης ή της ισότητας;» Η ιδέα ήταν να εισαχθεί η έννοια του Ακαθάριστου Προϊόντος Ευτυχίας (GHP) ως δείκτη που υπερέβαινε το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) για τη μέτρηση της πολιτικής αποτελεσματικότητας και της εθνικής προόδου.

Αμφισβητώντας την παραδοσιακή οικονομική προσέγγιση, όπου το κόστος και τα οφέλη μετρούνταν σε χρηματικές μονάδες, προτάθηκε ότι τα οφέλη θα έπρεπε πλέον να μετρώνται σε μονάδες ευτυχίας. Ο Cabanas και η Illouz ισχυρίζονται ότι από τη στιγμή που η ευτυχία μετατράπηκε σε έναν χωρίς αξίες κι αντικειμενικό αριθμό ικανό να διασχίσει τα πολιτισμικά σύνορα και να λειτουργήσει με υπολογισμούς κόστους-οφέλους μαζικής κλίμακας, θεωρήθηκε ως μία από τις κύριες οικονομικές, πολιτικές και ηθικές πυξίδες στις νεοφιλελεύθερες κοινωνίες.  Ωστόσο, γράφουν πολλά μέτρα ευτυχίας «δεν έχουν τη συνέπεια που απαιτείται για να χρησιμοποιηθούν ως βάση για διεθνείς συγκρίσεις».

Έχουν εκφραστεί ανησυχίες για τον υπερβολικό ατομικό προσανατολισμό αυτών των μέτρων, καθώς και για το γεγονός ότι δεν είναι σαφές ότι οι μετρήσεις της ευτυχίας είναι συγκρίσιμες μεταξύ των ατόμων. Για παράδειγμα, πώς μπορούμε να γνωρίζουμε ότι η βαθμολογία Χ κάποιου από τα 10 σε ένα ερωτηματολόγιο ευτυχίας είναι ισοδύναμη με τη βαθμολογία Χ κάποιου άλλου από τα 10 ή εάν η βαθμολογία Χ από κάποιον σε μια χώρα είναι υψηλότερη ή χαμηλότερη από τη βαθμολογία κάποιου άλλου σε άλλα μέρη. Επίσης, οι ποσοτικές αυτό-αξιολογήσεις παραμελούν σημαντικά κοινωνικά ζητήματα στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αξιολογούν τη ζωή τους, συμπεριλαμβανομένων ιδιαίτερων και ειδικών περιστάσεων, και γενικά περιορίζουν το εύρος των απαντήσεων που μπορούν να δώσουν οι άνθρωποι όταν αξιολογούν τη δική τους ευτυχία. Αυτό είναι σημαντικό επειδή οι απαντήσεις σε ερωτηματολόγια κλειστής μορφής (ΝΑΙ ή ΟΧΙ ή απλή βαθμολόγηση) μπορεί να ευνοούν τις προκαταλήψεις των ερευνητών και μπορεί να αγνοούν σημαντικές πληροφορίες για τη λήψη πολιτικών αποφάσεων. Μια άλλη επίπτωση της μέτρησης της ευτυχίας είναι ότι επιτρέπει τη διευθέτηση πολιτικών και οικονομικών ζητημάτων με φαινομενικά μη ιδεολογικό και καθαρά τεχνοκρατικό τρόπο.

Εκτός από τα μεθοδολογικά προβλήματα, το βιβλίο εγείρει ανησυχίες σχετικά με το εάν οι πολιτικές που βασίζονται στην ευτυχία μπορεί συχνά να λειτουργούν ως στρατηγικές παράκαμψης και εκτροπής της προσοχής μας από περίπλοκους κοινωνικοοικονομικούς δείκτες ευημερίας και καλής ζωής, όπως εισόδημα, υλικές ανισότητες, κοινωνικός διαχωρισμός. ανισότητα των φύλων, δημοκρατική υγεία, διαφθορά και διαφάνεια, πραγματικές ευκαιρίες έναντι μη πραγματικών ευκαιριών, κοινωνικές επιδοτήσεις ή ποσοστά ανεργίας. Μπορούν επίσης να διευκολύνουν τη μετατόπιση του βάρους της αβεβαιότητας της αγοράς, της μειωμένης απασχόλησης και του αυξημένου ανταγωνισμού εργασίας στους ίδιους τους εργαζομένους. Μπορεί επίσης να εκφραστεί ανησυχία όταν χώρες που χαρακτηρίζονται από εκτεταμένη φτώχεια, συνεχείς παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υψηλά ποσοστά υποσιτισμού, βρεφική θνησιμότητα και αυτοκτονίες, έχουν αποφασίσει να υιοθετήσουν μέτρα ευτυχίας για να αξιολογήσουν τον αντίκτυπο των εθνικών τους πολιτικών. Στο βιβλίο παρέχονται ενδιαφέροντα παραδείγματα διαφορετικών χωρών που έχουν προσχωρήσει στην πρωτοβουλία.

Γράφουν για τη «δεύτερη ατομικιστική επανάσταση», μια πολιτισμική διαδικασία εξατομίκευσης και ψυχολογοποίησης που έχει μεταμόρφωσει βαθιά τις πολιτικές και κοινωνικές τάξεις λογοδοσίας στις προηγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες. Αυτή η επανάσταση επέτρεψε να αποδοθούν τα δομικά ελλείμματα, οι αντιφάσεις και τα παράδοξα αυτών των κοινωνιών στα ψυχολογικά χαρακτηριστικά και τις ατομικές ευθύνες. Γράφουν: «Πτυχές όπως η εργασία έγιναν σταδιακά κατανοητές ως θέμα προσωπικών έργων, δημιουργικότητας και επιχειρηματικότητας. Η εκπαίδευση είναι θέμα ατομικών ικανοτήτων και ταλέντων· η υγεία θέμα συνηθειών και τρόπου ζωής¨, η αγάπη θέμα διαπροσωπικής ομοιότητας και συμβατότητας, η ταυτότητα  θέμα επιλογής και προσωπικότητας. Η κοινωνική πρόοδος είναι θέμα ατομικής ανάπτυξης και ευημερίας. και ούτω καθεξής. Η συνέπεια ήταν μια ευρεία κατάρρευση του κοινωνικού προς όφελος του ψυχολογικού, με την Πολιτική να αντικαθίσταται σταδιακά από τη θεραπευτική πολιτική και με τον λόγο της ευτυχίας να αντικαθιστά προοδευτικά τον λόγο του ατομικισμού στον ορισμό του νεοφιλελεύθερου μοντέλου του πολίτη».

Μας προειδοποιούν επίσης για θέματα που σχετίζονται με τη δημοκρατία. Αναφέρονται στον William Davies που έχει προτείνει ότι ένα πρόβλημα με τις τεχνοκρατικές προσεγγίσεις είναι η ίδια η δημοκρατία. ίσως επειδή η εμβέλεια της δημοκρατίας έχει επεκταθεί πέρα από τα διαχειρίσιμα όρια, και έννοιες όπως η ευτυχία, που μπορούν να «ποσοτικοποιηθούν», ικανές να ομογενοποιήσουν κρίσεις και πεποιθήσεις, έχουν γίνει μια χρήσιμη στρατηγική για να προσφέρεις ψίχουλα δημοκρατίας, χωρίς όμως να χρειάζεται να ασχοληθείς με τις πολιτικές προκλήσεις που οι πραγματικές δημοκρατικές αποφάσεις θα απαιτούσαν.

Το βιβλίο διερευνά επίσης άλλα θέματα, όπως η εξόρυξη δεδομένων μαζικής κλίμακας, όχι για το τι μπορεί να μας πει για την ευτυχία, αλλά πώς αυτά τα δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να επηρεάσουν τον τρόπο που κατανοούμε την ευτυχία και τη σχέση με τον εαυτό μας και τον κόσμο μέσω αυτής, χωρίς να έχουμε επίγνωση της διαδικασίας. Γράφουν ότι εξετάζοντας τι κάνουμε και τι μας αρέσει, πότε και πόσο συχνά, ιδρύματα και εταιρείες διαθέτουν πληροφορίες για εμάς που τους επιτρέπουν να επηρεάζουν αυτό που καταναλώνουμε: τις ειδήσεις που διαβάζουμε, τις διαφημίσεις που παρακολουθούμε, τη μουσική που ίσως θα θέλαμε να ακούσουμε, τις συμβουλές για την υγεία και τον τρόπο ζωής που πρέπει να δούμε. Μπορούν να επηρεάσουν την κοινωνική συλλογικότητα διαμορφώνοντας αυτό που πρέπει ή δεν πρέπει να εκτιμάται ότι συμβάλλει στην ευτυχία μας και ούτω καθεξής.

Θα τελειώσω αυτό το άρθρο εδώ, παρόλο που το βιβλίο θίγει πολλά ακόμη σημαντικά θέματα που τουλάχιστον αξίζει να αναλογιστούμε.