Τραύμα, τέχνη και μουσική

1)  Children’s Art and the Dissociative Brain by Mary Sue Moore in Trauma, Dissociation and Multiplicity: Working on Identity and Selves, edited by Valerie Sinason, Taylor and Francis, Kindle Edition (2013-03-01)

Τόνια Αλεξανδρή – Απρίλιος, 2014

Στο ενδιαφέρον αυτό κεφάλαιο η Moore αναφέρει ότι υπάρχουν πλέον σημαντικές αποδείξεις ότι η ιστορία των πρώιμων σχέσεων των ανθρώπων έχουν σημαντικό αντίκτυπο τόσο στη δημιουργία ενός σχεδίου κάποιου προσώπου όσο και στη διαδικασία της δημιουργίας (Cates & Moore, 1997; Kaufman & Wohl, 1992; Koppitz, 1968; Malchiodi, 1990; Moore, 1994 & Martensen, 1991). Τα ανθρώπινα σχέδια είναι μια αναπαράσταση της εμπειρίας του εαυτού και του άλλου (Burns, 1987; Kaufman & Wohl, 1992; Klepsch & Logie, 1982; Lewisetal, 1997; Moore, 1990; 1994; Wohl & Kaufman, 1985) και  ‘η νευροβιολογική επίδραση των τραυμάτων που προκαλούνται από τις σχέσεις μας με τους άλλους, όπως καταγράφεται στις εγκεφαλικές διεργασίες, επηρεάζει άμεσα την ποιότητα και το περιεχόμενο του σχεδίου ενός ατόμου από κάποιον’ (Moore, cited in Sinason, 2012).  Οι νεύρο-επιστήμονες (neuroscientists) έχουν ανακαλύψει ότι όταν κάποιος σκέφτεται συνειδητά τον εαυτό του ή γενικά ένα άλλο πρόσωπο ‘οι περιοχές του εγκεφάλου που κατέχουν τη γνώση των σχεσιακών εμπειριών, (οι οποίες) βρίσκονται κυρίως στο δεξί, αλλά καθώς ένα βρέφος ωριμάζει, και στο αριστερό ημισφαίριο’, ενεργοποιούνται (Cozolino, 2006; Schore, 2003; Siegel, 1999). Οπότε όταν σκεφτόμαστε κάποιο άτομο ή όταν το ζωγραφίζουμε παράγεται τόσο  συνειδητή, δηλωτική όσο και μη συνειδητή, διαδικαστική γνώση του εαυτού και του άλλου’ (Galleseetal. 2004; George and Solomon 1989; Grigsby and Stevens 2002; Laniusetal. 2003). Κάτι ακόμη ενδιαφέρον που αναφέρει η Moore είναι ότι η ποιότητα ενός σχεδίου, παρόμοια με την ποιότητα ενός ονείρου  REM εξαρτάται άμεσα από τις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου που είτε ενεργοποιούνται είτε απενεργοποιούνται, κατά τη στιγμή που κάποιος δημιουργεί το σχέδιο ή βλέπει το όνειρο  (Hartmann, 1984; Moore, 1998). Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο η Moore περιλαμβάνε-ι σχέδια της ανθρώπινης φιγούρας (humanfiguredrawings), τα οποία δημιουργήθηκαν από μικρά παιδιά και υποστηρίζει ότι σε όλη τη διάρκεια της μελέτης της αυτών των σχεδίων, παρατήρησε ότι τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες που είχαν διασχιστικά επεισόδια, συχνά χρησιμοποιούσαν μια ενιαία γραμμή για να σχεδιάσουν τη φόρμα του σχήματος ή τοποθετούσαν άδειες μονάδες στη θέση των άκρων. Αναφέρεται δε σε αυτά τα σχέδια ως ‘cookie cutter’ ή ‘ragdoll’ σχέδια (1994, cited in Sinason, 2012). Μελέτες που χρησιμοποίησαν μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλου και ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα αποκαλύπτουν τις αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στις περιοχές ενεργοποίησης του εγκεφάλου που εμπλέκονται είτε στην διασχιστική είτε στην ολοκληρωμένη επεξεργασία των πληροφοριών (Conway, 1994; Laniusetal, 2003). Η Moore επίσης αναφέρει ότι ως αποτέλεσμα της πολύχρονης συλλογής σχεδίων από παιδιά με ιστορικό κακοποίησης, ανακάλυψε ότι σε πολλές περιπτώσεις, τα πολύ μικρά παιδιά ζωγράφιζαν μια σκηνή σαν να την έβλεπαν από πάνω, το οποίο είναι ιδιαίτερα ασυνήθιστο για τα μικρά παιδιά, καθώς η φυσιολογική ανάπτυξη της αερο-προοπτικής  (aerial perspective) εμφανίζεται κατά κανόνα στο τέλος της παιδικής ηλικίας ή κατά την πρώιμη εφηβεία. Αυτή η εμπειρία έχει περιγραφεί συχνά από επιζώντες παιδικού τραύματος και κακοποίησης, βασανισμού, ατυχημάτων και μαχών διότι όταν οι άνθρωποι νιώθουν τρόμο ή / και βιώνουν διασχιστικά επεισόδια, συχνά βιώνουν την αίσθηση της απομάκρυνσης από το σώμα τους και δεν αισθάνονται πόνο ή άλλες αισθήσεις. Συγκεκριμένα η Moore αναφέρει ότι τώρα υπάρχουν πολλά στοιχεία από κλινικές αναφορές από επιζώντες χρόνιας ή / και σαδιστικής κακοποίησης, οι οποίοι περιγράφουν την ‘αποσυνδετική εμπειρία (dissociated experience) όπου ξαφνικά παρατηρούν από ψηλά τη σκηνή κατά την οποία  υπομένουν κακοποιητικές πράξεις ως παιδιά’ (cited in Sinason, 2012) διότι η ικανότητα ‘της αποκοπής (διάσχισης) κάθε αίσθησης από το σώμα όταν κάποιος δεν μπορεί να δραπετεύσει από τον πόνο’ (Moore, cited in Sinason, 2012), την απειλή και τον κίνδυνο, είναι έμφυτη και διαθέσιμη σε όλους τους ανθρώπους ως βασικός μηχανισμός επιβίωσης που προκαλείται αυτόματα από φόβο και τρόμο.

 2)  A short extract from Michael Salter’s book:Organised Sexual Abuse

“Qualitative and quantitative research with adults and children reporting ritual abuse has found that it occurs alongside other forms of organized abuse, particularly the manufacture of child abuse images (Scott 2001, Snow and Sorenson 1990, Waterman et al. 1993), and hence subsuming such non-ritualistic experiences under the moniker ‘ritual abuse’ is misleading at best and incendiary at worst. Moreover, it is unclear why an abusive group that invokes a religious or metaphysical mandate to abuse children should be considered as largely distinct from an abusive group that invokes a non-religious rationale to do so. The presumption evident amongst some authors writing on ritual abuse that a professed spiritual motivation for abusing children necessarily reflects the offenders actual motivation seems naïve at best, and at worst it risks colluding with the ways in which abusive groups obfuscate responsibility for their actions.”

 3) Beautiful songs from Australia, sung by Archie Roach, related to the Stolen Generation      

They took the children away  

Took the children away,
The children away.
Snatched from their mother’s breast
Said this is for the best
Took them away…………

https://www.youtube.com/watch?v=zLXzKYP1uCw  (with trailer from the film Rabbit- Proof Fence)

https://www.youtube.com/watch?v=br83o_JpIFw  (with lyrics)

‘Lighthouse’ (Song for two mothers)

https://www.youtube.com/watch?v=JYavLYTvtE8

Reconstructing ‘Let me be’

Εκείνα τα Χρόνια  (Adrienne Rich)

Μια απόπειρα μετάφρασης-Τόνια Αλεξανδρή

Εκείνα τα χρόνια, οι άνθρωποι θα λένε ότι ξεχάσαμε

τι σημαίνει  εμείς, εσύ

Ανακαλύψαμε ότι είχαμε

συρρικνωθεί στο Εγώ

Και όλο αυτό έγινε

ανόητο, ειρωνικό, τρομερό:

προσπαθούσαμε να ζήσουμε μιαν προσωπική ζωή,

και ναι, αυτή ήταν η μόνη ζωή

που γνωρίζαμε

Αλλά τα τρομερά σκοτεινά πουλιά της ιστορίας ούρλιαζαν και εφορμούσαν στον προσωπικό μας καιρό

Ταξίδευαν για αλλού αλλά τα ράμφη τους και τα φτερά τους

τα οδηγούσαν

κατά μήκος της όχθης, μέσα από τα κουρέλια της ομίχλης

όπου στεκόμαστε εμείς, λέγοντας Εγώ       Scanjpg

Εκφράσεις τραυμάτων και απωλειών

Οι λέξεις διηγούνται ιστορίες

Τόνια Αλεξανδρή – Απρίλης 2014

   Οι λέξεις στo παρακάτω σχέδιο διηγούνται ιστορίες τραυμάτων, απώλειας και αδικιών, καθώς και θάρρους και αποφασιστικότητας. Η χρήση μεμονωμένων λέξεων και εικόνων αυτή τη φορά μου επέτρεψε να καταγράψω πολλά γεγονότα και να διηγηθώ πολλές ιστορίες. Κάθε λέξη συνδέεται με μια άλλη και όλες μαζί λένε μια μεγαλύτερη ιστορία. Κάποιοι μπορούν να επιλέξουν να μαντέψουν τις ιστορίες που περιέχονται σε κάθε λέξη ή εικόνα ή μπορούν να φανταστούν τις δικές τους ιστορίες. Θα μπορούσε επίσης κανείς να γράψει μια ιστορία, χρησιμοποιώντας όλες τις λέξεις που απεικονίζονται σε αυτό το κομμάτι χαρτί και ίσως μια διαφορετική ιστορία θα προέκυπτε κάθε φορά ανάλογα με τις εμπειρίες του καθενός. Εκτός από την κυριολεκτική σημασία τους οι λέξεις αποκτούν την σημασία που ο καθένας από εμάς τους αποδίδει. Η ίδια λέξη μπορεί να έχει διαφορετικές σημασίες για διαφορετικούς ανθρώπους σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Μια λέξη μπορεί να βιωθεί ως ουδέτερη από κάποιους και μπορεί να εμπεριέχει βαθύτερο νόημα για κάποιους άλλους. Ακόμη και ‘ουδέτερες λέξεις’ όπως τα ονόματα αντικειμένων μπορεί να περικλείουν βαθύτερα νοήματα για κάποιους και μπορεί να είναι εμποτισμένες με συναισθήματα. Οι λέξεις μπορούν να εκφράζουν πόνο, θυμό και φόβο. Στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου Trauma, DissociationandMultiplicity: WorkingonIdentityandSelves(2013-03-01, KindleEdition) η ValerieSinasonαναλύει πώς ουδέτερες λέξεις μπορεί να εκφράσουν πόνο ή τραύμα ή μπορούν να μας πουν μια ιστορία που ίσως ποτέ δεν θα είχαμε φανταστεί. Η Sinason μας μιλάει για την Λόρνα, ένα μικρό κορίτσι, που είχε απομακρυνθεί από το πολλαπλά κακοποιητικό περιβάλλον της και είχε περάσει δύο χρόνια σε ένα σχολείο για παιδιά με συναισθηματικές διαταραχές. Για την Λόρνα η μάθηση ήταν οδυνηρή και έπρεπε να ελέγχει το νόημα της κάθε λέξης. Κάποια στιγμή, όταν της προσφέρθηκε ένα ποτήρι λεμονάδα πέταξε το ποτήρι με το υγρό στο πάτωμα με αποτέλεσμα να χαλάσει όλες τις σχολικές της εργασίες. Μόνο αφού είχε ζήσει δεκαοκτώ μήνες με μια σταθερή ανάδοχη οικογένεια η Lorna απέκτησε συνειδητή επίγνωση του γεγονότος ότι η λέξη «λεμονάδα», μπορούσε να έχει διαφορετικό νόημα για τους άλλους ανθρώπους. Μπορούσε, για παράδειγμα, να σημαίνει απλά ένα αναψυκτικό. κλπ. Τα παιδιά μαθαίνουν τις λέξεις και τις γλώσσες από τους γύρω τους, και ως εκ τούτου, αρχικά η γλώσσα είναι συνήθως μια συν-δημιουργία με την οικογένεια και αυτούς που τα φροντίζουν – μέσα στις πρώτες σχέσεις προσκόλλησης. ‘Το βρέφος έχει μια εμπειρία και η μητέρα παρέχει τις λέξεις ή τη φράση που συνδέεται με αυτήν την εμπειρία. Περιέχει, περικλείει και εκφράζει το νόημα. Παρέχει ένα δοχείο για την εμπειρία. Το βρέφος μπορεί στη συνέχεια να εσωτερικεύσει τη λέξη ή τη φράση που περιέχει το νόημα’  (Segal, 1979, citedin Sinason, 2013-03-01, Kindle Edition), Όπως αναφέρθηκε παραπάνω οι λέξεις μπορούν να περιέχουν ριζικά διαφορετικό νόημα για διαφορετικούς ανθρώπους ή ομάδες ανθρώπων. Η Sinason περιγράφει πώς, για παράδειγμα, η λέξη αμνιοκέντηση για πολλούς ενήλικες είναι «ουδέτερη λέξη ή όρος που σημαίνει την πράξη ελέγχου του κατά πόσον ένα αγέννητο μωρό μεταφέρει οποιαδήποτε σοβαρή χρωμοσωματική διαταραχή ή έχει κάποια σοβαρή μαθησιακή δυσκολία», αλλά «για κάποιον με σοβαρή νοητική αναπηρία, η λέξη περιέχει μια έννοια η οποία είναι πολύ περισσότερα από αυτό. Αντιμέτωποι με μια κρυφή κοινωνική ευγονική ευχή, τα άτομα με νοητική αναπηρία έχουν επίγνωση ενός βαθύτερου νοήματος του όρου, που σηματοδοτεί την καταστροφή τους» ( 2013-03-01, Kindle Edition).

   Οι λέξεις διηγούνται ιστορίες και μερικές φορές αυτές οι ιστορίες αφορούν το τραύμα, το φόβο, τον πόνο, τις διακρίσεις, την προκατάληψη, το ρατσισμό, την αδικία και τη βία. Η γλώσσα αντανακλά τις σχέσεις εξουσίας, την ιεραρχία, την κοινωνική τάξη, και τις διαφορές των δύο φύλων. Ο ρατσισμός, η ανισότητα, ο σεξισμός και οι πατριαρχικές πεποιθήσεις και πρακτικές, αντανακλώνται στη γλώσσα, μεταδίδονται μέσω της γλώσσας, αλλά και αμφισβητούνται και αλλάζουν μέσω της γλώσσας. Η γλώσσα της κυριαρχίας (discourseofdominance) μπορεί να γίνει εργαλείο καταπίεσης, αλλά η γλώσσα μπορεί επίσης να αντικρούσει και να απελευθερώσει. Επιπλέον, η γλώσσα μπορεί να συνδέσει το μεμονωμένο τραύμα με το συλλογικό και επιτρέπει το τραύμα να αντιμετωπιστεί ως μέρος ενός ευρύτερου κοινωνικοπολιτικού πλαισίου. Επίσης η γλώσσα γίνεται σημαντική για τα θύματα και τους επιζώντες κατά την αναζήτηση επούλωσης και αποκατάστασης, επειδή η άρθρωση του τραύματος και το σπάσιμο της σιωπής είναι κρίσιμα για την αποκατάσταση και τη δικαιοσύνη. Οι αφηγήσεις τραυμάτων των επιζώντων επιτρέπουν στους επιζώντες να πάρουν πίσω τον έλεγχο, να ανασυνθέσουν και να δημιουργήσουν μια πιο ενδυναμωμένη αφήγηση της ζωής τους, να κάνουν συσχετίσεις ανάμεσα στα γεγονότα και να αποκτήσουν βαθύτερη κατανόηση. Ο Richard Hoffman γράφει ‘λέγοντας την αλήθεια δεν έρχεται μόνο ανακούφιση, αλλά και δικαιοσύνη. Η αντίσταση στην αμνησία είναι πολιτική δέσμευση, εκτός από προσωπική, λογοτεχνική και πνευματική’ (09/13/2012). Είναι βέβαια αλήθεια ότι η γλώσσα συχνά μπορεί να αποτυγχάνει να περιγράψει πλήρως και με ακρίβεια εμπειρίες των επιζώντων, όπως είναι τα βασανιστήρια, ο βιασμός και η κακοποίηση, ωστόσο, η επούλωση και η ενδυνάμωση απαιτούν την εκ νέου περιγραφή της εμπειρίας μας – μια νέα αφήγηση – απαιτούν το σπάσιμο της σιωπής μας. Οι λέξεις μπορεί να μας παράσχουν το όχημα, ένα μέσο για να διηγηθούμε. Απαιτείται το τραύμα να εκφραστεί, να ακουστεί και να αναγνωριστεί από την κοινωνία. Αυτό που δεν έχει ειπωθεί και αυτό που δεν μπορεί να ειπωθεί (το ανείπωτο) πρέπει να ακουστεί. Η αλήθεια ‘τοποθετεί τα πράγματα εκεί που ανήκουν. Ανακουφίζει την επιζώσα από το μεγάλο βάρος που κουβαλά στους ώμους της και το ανακατανέμει στην οικογένεια και στην κοινότητας της’ (Otero, citedinSilverman, (2010-01-25). Ο Richard Hoffman γράφει ‘τα λόγια μας βοηθούν να αποδεχτούμε την εμπειρία μας. Εάν οι όροι που χρησιμοποιούμε δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, αλλά την αποκρύπτουν και την διαστρεβλώνουν, τότε ο λόγος μας, η συνεχιζόμενη συζήτηση της κοινότητας για τον εαυτό της, θα έχει διαφθαρεί’ (09/13/2012).

 Αναφορές 

 Hoffman, Richard (2012-09-13), Half the House, Kindle Edition

 Silverman, Sue William (2010-01-25). Fearless Confessions: A Writer’s Guide to Memoir, University of Georgia   Press, Kindle Edition

 Sinason, Valerie (2013-03-01) Trauma, Dissociation and Multiplicity: Working on Identity and Selves, Taylor & Francis, Kindle Edition

001 (3) copy1

Οι ιστορίες των λέξεων

‘Έμαθα ότι οι δημιουργίες μας μεταμορφώνονται σε πλάσματα, ζωντανά όντα με βούληση και επιρροή’

(Half the House by Richard Hoffman)